Av Mariann Schjeide
Han har tatt på seg flørteblikket no, og etter ein ny sup av vinglaset seier han: «Verkeleg? Bibliotekar? Du ser ikkje ut som ein bibliotekar.»
Mariann Schjeide (f. 1965) har storfag i nordisk litteratur og språk, Høgskulen i Volda, 1987. Statens bibliotek- og informasjonshøgskole, 1990. Erfaringsbasert leiarutdanning frå NTNU, 2012. Biblioteksjef ved Giske folkebibliotek og Skodje folkebibliotek, no biblioteksjef ved Ålesund bibliotek. Bur i Ålesund.
Eg blir litt sett ut, samstundes som eg er førebudd. For eg er i sanning eit svakt individ som blir dratt i begge retningar nett no. Og nok ein gong blir eg både litt fornærma og litt smigra, småforbanna og oppgitt. Men eg vel å la smigeren søkke inn, vil berre no som før stå i det lite grann medan eg langt nedi magen konsentrerer meg om å ta sats, på vegner av standen og yrket mitt, og seier så etter den første søte kløa: «Og korleis ser så ein bibliotekar ut?»
På dette tidspunktet lèt eg dei alltid snakke ut om reinskura fjes, knute i nakken, eller kortkort sveis med ein lang «sosionomøyredobb» i det eine øyret, gjerne briller, gode sko, vide kjortlar og flagrande gevant. Og om forsagde vesen, «dei stille i landet», som vil ha ro og fred, og som listar seg rundt på biblioteka, årvakne og klare til å bestemt slå ned på alt som liknar på bråk og uro i ei stille boble, ei lukka verd som utelukkande er til for at besøkande skal få oppleve ro og kontemplasjon. Har du ein lei hoste den dagen, så utset du sjølvsagt bibliotekbesøket ditt. Du vil jo ikkje forstyrre nokon, og aller minst bibliotekaren.
Og vi har vel alle sett videosnutten der blondina kjem inn i biblioteket og seier høgt og tydeleg at ho vil kjøpe ein hamburgar. Når bibliotekaren hovudristande påpeiker at ho er komen til eit bibliotek, seier ho fram ærendet sitt ein gong til, men denne gongen kviskrande.
Myten om bibliotekaren
Eg har fundert mykje rundt rolla vår. Kva slags menneske er det utdanninga trekkjer til seg, kven vel i dag å bli bibliotekar, og kvifor?
Noko som er fullstendig tabu i vår kultur, er å kritisere andre foreldre si barneoppdraging, og som forelder sjølv kan eg nesten ikkje kome på noko som kan fornærme meg meir enn at andre seier noko om måten eg forsøker å gjere barna mine til gagns menneske på, men det skjer heldigvis svært sjeldan. Likevel: Ein av dei få gongane eg som bibliotekar ikkje greier å late vere å irettesetje, er når foreldre med born kjem til biblioteket og begynner å kviskre til avkomet så fort dei er innanfor døra, hysjar på borna sine med streng mine og seier: «Hysj, Påsan, hugs kva vi snakka om før vi kom! At her på biblioteket skal vi vere heilt stille, for her sit folk og les i bøkene sine og skal ha fred.» Det siste kjem nesten som ei snerring mellom samanbitne tenner med tilhøyrande travle handrørsler.
Eg seier då med kanskje litt overdriven høg innestemme at «den tida er over, det skal ikkje lenger kviskrast på biblioteket, for då blir det ikkje ein kjekk plass å vere for verken born eller vaksne». Men med eit påklistra, men vennleg smil, må vite. Ein skal vakte seg vel for å drive vaksenopplæring medan avkomet høyrer på, men her meiner eg det er heilt naudsynt!
Eit argument ein bibliotekbrukar la fram for meg, var at vi hadde altfor få stille stader igjen i det offentlege rommet. At stilla var blitt ei luksusvare, at det var derfor vi hadde opne kyrkjer for meditasjon og ettertanke medan verda støya vidare utanfor, stillerom på toga, eit stille kapell i det hektiske venteområdet på Gardermoen osv. Og kvifor skulle ikkje biblioteket inngå i den same ønskte stillesona? Var ikkje det meir naturleg for oss enn alle desse andre? Kunne ikkje vi vere den siste plassen i det offentlege rommet der stilla hadde sin naturlege stad? Svaret er eit høglydt nei, og eg finn det lett å skulle argumentere for det: Vi har hatt offentlege bibliotek i dette landet i mange, mange år. Men i vår institusjon har innhaldet og oppdraget endra seg. Vi skal vere ein møteplass, eit lågterskeltilbod, staden du kan gå til for å berre «vere» der, møte venner, spele dataspel, bruke PC-ar, arbeide i kollokviegrupper med medstudentane dine, delta i vaksenopplæringskurs, høyre foredrag, osv. Besøker du eit moderne bibliotek i dag, så er det eit teikn på god drift og høg trivsel at det ikkje er stille der. Og treng du ein stille stad, så har dei aller, aller fleste bibliotek i dag stille soner i form av små lesesalar. Men merk at eg seier små, det er ikkje lenger behov for desse store lesesalane som vi såg for nokre år sidan.
Men alt dette får eg ikkje sagt til flørtemannen her eg står lite bibliotekaraktig, med høge hælar og sminka til trengsel, og skal forsvare bibliotekarstanden og samstundes drive vaksenopplæring. Parallelt skal eg forsøke å ikkje himle med auga og verke nedlatande overfor den himmelropande ignoransen. Men noko håper eg går inn, og eg ser det som naudsynt å halde meg til dei tabloide spissformuleringane. Noko anna er det ikkje tid til.
Knusar du mytane?
Det er mykje eg kunne ha sagt, om han hadde vore lydhøyr og vi hadde tid, som til dømes dette: Som biblioteksjef og arbeidsgivar har eg dei siste åra stilt det same spørsmålet til intervjuobjekta som har søkt jobb ved mitt bibliotek: Tenk deg at du (intervjuobjektet) er i eit bryllaup og du aldri har møtt sidemannen/-kvinna. Noko av det første vaksne menneske spør kvarandre om i ein bli-kjent- og rekognoseringsfase, er: «Kva arbeider du med då?» Og no får du altså det spørsmålet, og kva seier du? Meir enn at du berre er bibliotekar? Korleis presenterer du yrket ditt og deg sjølv? Er du ein god ambassadør? Korleis presenterer du faget og «forsvarer» det at du faktisk har ei treårig høgskuleutdanning? Gjer du meir enn å finne bøker på hylla og låne dei ut? Bryt du ned og/eller korrigerer eventuelle galne førestillingar om biblioteka og bibliotekarane? Knuser du mytane, eller er du sjølv med på å oppretthalde dei? Om du er ein kvinneleg bibliotekar og skal opplyse ein mann, så har du sjølvsagt ei ekstra utfordrande oppgåve, for menn vil som oftast helst snakke om sin eigen jobb og eigen karriere.
Eg deltok på ein konferanse for nokre månader sidan i regi av Norsk Bibliotekforening (NBF). I denne byen møtte eg også ein mann som står meg nær, og eg fortalde litt om konferansen og om organisasjonen NBF, og litt overflatisk om mandat, verkeområde og bibliotekpolitikk. Eg veit at sånt fort kan bli kjedeleg for utanforståande, så eg gjorde det kjapt og greitt. Denne mannen er på alle måtar svært oppegåande og samfunnsengasjert, så reaksjonen var trass all tidlegare erfaring litt uventa: «Ja, der (hos NBF, min merknad) er det sikkert gøy på juleborda, du!», med ein påfølgande latter. Eg greidde ikkje ta det med fatning eller godt humør, eg blei som vi seier på godt norsk, potte sur. Nok ein gong måtte eg spørje meg sjølv: «Kor kjem dette frå? Kva slags røynsler har han med bibliotek og bibliotekarar når dette er hans første og einaste reaksjon? Korleis var den første bibliotekaren han møtte? Og den siste? Når slutta han å gå på bibliotek? Kom han nokosinne i gang? Kva er argumenta for å ikkje bruke biblioteket? Dei som ikkje brukar bibliotek, seier ofte at dei har så mange bøker heime. Men forsking viser at dei som les mykje og har mykje litteratur heime i eigne hyller, også brukar biblioteket.
Formidlaren
Sjølv hugsar eg ei ung jente på 22 år som sommaren 1987 fekk brevet i posten om at ho hadde fått plass på Statens bibliotekhøgskole. Så stolt som ho var! I porteføljen hadde ho ein storfagseksamen i nordisk litteratur og språk frå Høgskulen i Volda. Bibliotekutdanninga var ikkje enkel å kome inn på, og studiet var krevjande, det visste eg. Eg var også ei ung jente som var glad i å lese bøker, som hadde teoretisk anlegg, og eg måtte vel seiast å vere «skuleflink». Men var det det som var drivkrafta mi? Å få jobbe med bøker? Nei, ikkje i seg sjølv, men eg var då som no svært opptatt av formidling. Eg meiner å hugse at på mitt kull, og dette er ikkje kvalitetssikra, slutta det etter kvart rundt 20 prosent i løpet av det første halvåret. Om eg skal vere svært kategorisk no, så var det dei som «var glade i å lese». Og eg trur nok at dei fekk eit lite kultursjokk. Fordjuping i litteratur var berre ein del av studiet, det handla meir om gjenfinning, kunnskapsorganisasjon, referansekjelder og administrasjon.
Var det så eit tap for vår profesjon, for bibliotekarane i framtida at desse slutta, at dei kasta inn handkleet tidleg? Nei, eg trur faktisk ikkje det. Og eg vil vere så uærbødig at eg trur fleire kanskje burde ha gjort det i staden for å halde ut.
Å vere bibliotekar er altså framleis nokså mytebelagt. Ein opplever mellom anna å vere den personifiserte kjelda til dårleg litterært samvit hos andre, i tydinga at mange folk kjenner på seg at dei får lese for lite, dei skulle så gjerne ha lese meir! Og dette seier dei gjerne til bibliotekaren dei møter i ein sein nattetime på eit nachspiel, det kjem som ei orsaking og gjerne med ei tilhøyrande forklaring på kvifor det er/har blitt sånn. Som om dei ventar ein reprimande. Og det er for meg eit mysterium, både kvifor dei ventar denne reprimanden, men også at dei trur at ein bibliotekar, som eg, er så himla interessert i kor mykje, og for ikkje å snakke om kva, dei les! Kven bryr seg? Ikkje eg! Men no spissformulerer eg meg sjølvsagt. Eg er jo glad for at litteratur er viktig for folk, at folk les i det heile. Men å innta rolla som bøkenes moralske vaktar er noko eg trur passar svært få bibliotekarar. I staden lyttar vi interesserte til orsakinga.
Rådgivaren
Som bibliotekar får eg også ofte spørsmålet om kva eg les akkurat no. Ofte er svaret mitt: «Ingenting». Eg les nemleg ikkje heile tida, det kan gå veker utan at eg les skjønnlitteratur, faktisk. Og overraskinga er ofte stor hos andre når eg innrømmer nettopp det. Dette bringar meg inn på eit anna område, der det i lengre tid har vore ein tilnærma konsensus om sjølvpålagd nøytralitet blant bibliotekarar. Og kanskje ikkje berre sjølvpålagd, det fell mange av oss heilt naturleg å framstå som nøytrale.
Eg må utdjupe kva eg meiner her: Om nokon spør etter astrologibøker eller korleis strikke klede til kjæledyra sine, så finn vi fram bøkene utan meir om og men. Det er ingen grunn til å utbasunere at vi ikkje har trua på astrologi, eller at vi synest at klede på miniatyrhundar i Louis Vuitton-vesker ser latterleg ut. Ingen, i alle fall få av dei som er ute etter desse bøkene, har heller spurt oss om det, og då kan vi halde meiningane våre for oss sjølve. Det handlar kort og godt om folkeskikk, og om å oppføre seg ordentleg i ein institusjon vi representerer i eit offentleg rom.
Men dette gjeld altså faglitteratur (ja då, astrologi kjem under faglitteratur), men noko ganske anna gjeld skjønnlitteratur. Og no vil eg tilbake til den tidlegare intervjusituasjonen med ein jobbsøkjar. Eg stiller alltid også dette spørsmålet: «Kva vil du seie til ein lånar som spør deg kva du synest om ei bok du slettes ikkje likar? Du synest kanskje boka er direkte dårleg?» Utan unntak har eg fått svar som seier at dei ikkje ville sagt meininga si, at dei ville forsøkt å snakke rundt det, sagt noko om at «smaken er som baken», at folk heldigvis har forskjellig litterær smak «elles ville det jo – haha! – blitt kjedelig». Tom konversasjon sett i system. Ingen, absolutt ingen, ville ha sagt at «eg synest faktisk denne boka var dårleg, fordi …». Og dei har jamvel behov for å understreke det for biblioteksjefen som sit framfor dei, slik at ho skal forstå at dei ikkje vil gjere skam på korkje henne eller biblioteket som institusjon. Mitt neste spørsmål då er «Kvifor ikkje?», og då blir det nokre sekund med forvirring.
Brukarane våre vil ha ein dialog med oss, dei vil ofte diskutere litteratur. Då må vi vakte oss vel for å framstå som konturlause og blodfattige, men vi må faktisk seie kva vi meiner om boka. Og det er mange måtar å gjere dette på, sjølvsagt. «Eg likte ikkje boka på grunn av dårlege dialogar, lite truverdige figurar, elendig historie, lite interessant tema, krim er liksom ikkje mi greie …» – det kan vere så mangt. Men slik gjer vi også oss sjølve som bibliotekarar meir truverdige, vi blir tydelege, vi tek yrket vårt på alvor, vi blir gode representantar for ein profesjon og ein institusjon. Ikkje berre det, men på den måten får vi ein dialog med brukaren, som igjen, trur eg, føler at han/ho blir tatt på alvor som lesar. Det handlar i ytste forstand om formidling! I slike situasjonar brukar eg også å seie til lånarane at om dei ser meg på biblioteket neste gong dei kjem, så vil eg gjerne høyre kva dei syntest om boka eg anbefalte for dei. Eller om dei likevel lånte ei bok eg ikkje likte noko særleg, så vil eg gjerne høyre deira meining. Med det signaliserer eg som fagperson at eg tek lånarane mine på alvor, at litteratur er viktig for oss begge, at eg ikkje himlar med auga bak ryggen deira for dårleg litterær smak, og sist, men ikkje minst så står ikkje eg der som ein tannlaus bibliotekar på gummisolar utan ei sjølvstendig meining.
Og det viktigaste av alt: Det er dette som er formidling! Det er dette vi skal halde på med! Det er dette som er førstelinjetenesta vår og det primære i arbeidet vårt: formidling, formidling, formidling. Det eg likar å kalle aggressiv og utoverretta formidling. Katalogisering, klassifisering, samlingsutvikling, arbeid med IT er også viktig, men det er til sjuande og sist støttefunksjonar for dette eine heilage: formidlinga.
Snakke bøkene ut av hyllene
Men formidling er vanskeleg, det vil seie – mange opplever det å skulle formidle som vanskeleg. Ikkje nødvendigvis ein-til-ein-formidlinga, den interaksjonen som føregår mellom kvar einskild bibliotekar og brukaren, men formidlinga framfor eit større publikum. Og det er her eg er litt bekymra på vegner av kollegaene mine, og her vil eg igjen tilbake til intervjusituasjonen. Eg har fungert som biblioteksjef i heile mitt yrkesaktive liv, der eg var ferdig utdanna i 1990. Eg har vore leiar på små einmannsbibliotek, og no ved eit vanleg bybibliotek på Nord-Vestlandet, ein heilt gjennomsnittleg, middels stor by som sklir rett inn i 13-gruppa, for å bruke Kostra-terminologien. I den siste jobben min har eg hatt ein god del tilsettingar gjennom dei siste åra, og det har utkrystallisert seg eit mønster med nokre heiderlege unntak: ei regelrett formidlingsvegring. Og den er gradert: Nokre vil rett og slett ikkje, får samanbrot berre ved tanken, andre gjer det, men dei gjer det ikkje gjerne. Dei aksepterer at det er ein del av jobben, men ville helst ha vore det forutan. Og har ein ikkje arbeidsglede i det ein gjer, gjer ein gjerne ikkje ein god jobb heller.
Men vent litt, stemmer dette alltid? Sjølvsagt ikkje. For ofte er det denne evinnelege kvinnetingen, at vi skal vere så overjordisk flinke før vi aksepterer at vi faktisk gjer ein god nok jobb. Mild tvang er derfor eit undervurdert verkemiddel.
Mange opplever til si eiga overrasking, etter mild tvang, at dette ikkje er så aller verst, dei er faktisk rett så flinke til å halde både eventyrstunder og bokomtaler. Ved min arbeidsplass har vi med jamne mellomrom det vi kallar eit «Litterært friminutt». Kva den einskilde vel å snakke om, står heilt fritt. Eit tema, ny og eldre litteratur, både skjønnlitteratur og faglitteratur frå hyllene, filmar, hovudoppgåver, diktsamlingar osv. Vi har eit jamt godt besøk, ikkje veldig stort, men heilt greitt.
Og vi opplever at det som blir snakka om, alltid, alltid blir utlånt. Det har oppstått eit omgrep blant bibliotekarar etter at Lom folkebibliotek, årets bibliotek i 2013, innførte det: «Vi skal snakke bøkene ut av hyllene!»
Og det fungerer. Vi ser at det som blir snakka om, det blir også utlånt. Og sjekkar vi utlånshastigheita, så ser vi gjerne at boka har vore daud på hylla i årevis, og at ho no får eit nytt liv. Vi har opplevd ventelister på ei 25 år gammal hovudoppgåve om jordmortenesta i Møre og Romsdal fordi det blei snakka om henne på eit «Litterært friminutt». Hovudoppgåva blei snakka ut av hylla. Ho stod der beskjeden og blyg med ein spiralpermrygg og kjedeleg maskinskrift. Men innhaldet skreik på eit større publikum, og eit større publikum fekk ho ved hjelp av litt framsnakking, og ein bibliotekar, i dette tilfellet meg, som var over snittet interessert i emnet.
Til dette treng ein formidlingsglade bibliotekarar, og eg har dessverre ei kjensle av at det ikkje er så mange av dei. På min arbeidsplass har eg heldigvis nokre svært flinke av sorten, og vi har jamvel ein eigen formidlingsbibliotekar, men eg vil som biblioteksjef ha tak i fleire av dei som faktisk likar det, som brenn for det, og som ikkje berre gjer det fordi det er ein del av jobben. Eg ønskjer meg glød, lidenskap, armar og bein, latter og gjerne tårer i formidlingssituasjonen, det ekte, for ikkje snakke om det ektefølte. Gløym djuptgåande litterære analysar, det er mindre viktig. Vi skal lokke fram leselysta og lesegleda til den alminnelege mann og kvinne – og born!
Og for å vere litt spissformulert: Vi treng i biblioteka som alle andre stader forskjellige typar bibliotekarar. Men eg tør likevel påstå at vi no har fått vår kvote av bibliotekarar som vil arbeide i det stille. Det er litt fleiping i miljøet, kanskje eit forsøk på ironisering over oss sjølve og tiltrengd sjølvkritikk, om at det er fint å jobbe i bibliotek, hadde det ikkje vore for alle lånarane som går der.
Konkurranse frå litteraturhusa
For få år sidan dukka det opp noko vi ikkje hadde føresett, som tok oss litt på senga: litteraturhusa generelt, og Litteraturhuset i Oslo kanskje spesielt. Ingen ved sine fulle fem kan argumentere mot ein suksess, og Litteraturhuset som tok form i Oslo, blei ein gedigen suksess. Litteraturhusa møtte eit behov i oss som vi ikkje visste at vi hadde: det å kunne gå inn i materien, inn i djupna av eit emne, ei samling i botnen kring ordet. Eit tydeleg signal om at vi var gått trøytte av det hastige, kjappe, flyktige, vi ønskte oss ro, lengre resonnement, djupare analysar, tid og rom for refleksjon. Det heile kunne minne om debattar eg hugsar foreldra mine følgde på fjernsyn på slutten av sekstitalet, tidleg syttital. Der ismar blei diskutert, og ein røykande Kjell Arnljot Wiig styrte det heile. Dette var ei form dei færraste av oss trudde skulle kome tilbake.
Biblioteka skjønte det kanskje for seint? Vi har jo heile tida forfekta vår rolle som folkeopplysar i vidaste forstand, men kva var det som skjedde undervegs? Blei folkeopplysningstanken for klam? Appellerte han i staden til eit husmannskompleks i oss, slik at vi fekk eit behov for avstand? Stod FOLKEbiblioteka med sin folkeopplysningsideologi kanskje fram som eit sosialdemokratisk gufs om at vi alle skulle vere like, at vi alle stod på det same utdanningsnivået, at du ikkje skulle skilje deg ut frå gjennomsnittsnordmannen?
Eg har ei kjensle av nettopp det, for litteraturhusforkjemparane har heile tida hevda at litteraturhus er noko ganske anna enn eit bibliotek. Og eg har aldri fått eit godt svar på kva som skil dei to, biblioteka og litteraturhusa, frå kvarandre.
Når eg ser dette store behovet, slik eg oppfattar det, for avstand, så minner det meg om ei «vi og dei»-tenking, der ein ser biblioteket som folkeopplysar på eine sida, og litteraturhusa som ein representant for ein elitistisk kultur, eit hus frekventert av svartkledde kvinner i førtiåra som meg sjølv. Dette er sjølvsagt også ei spissformulering, men eg meiner at det er litteraturhusforkjemparane som har bidratt til denne polariseringa. I byrjinga av 2013 fekk vi til dømes eit litteraturhus i Bergen, ein by som allereie hadde eit svært veldrive litteraturhus i form av Bergen Offentlige Bibliotek, som i året før, i 2012, hadde over tusen arrangement spreidde over alle slags emne til både barn og vaksne.
På denne tida i fjor var eg med i ein stor diskusjon på Twitter om nettopp dette, og eg blir mildast talt forundra når eg ser kva opplyste, profilerte personar i det litterære krinsløpet her i landet kan få seg til å påstå på tilmålte 140 twitter-teikn. Eg siterer nokre: «Biblioteka formidlar bøker, litteraturhusa innhald», «Biblioteka står for stille formidling, litteraturhusa for debatt, diskusjon og arrangement» og til slutt «Biblioteka skal primært drive med katalogisering og gjenfinning». Men katalogisering er middel, det er ikkje eit mål for biblioteka si verksemd!
Når desse påstandane så blir tilbakeviste, så kjem det vanlege: «Biblioteka har ikkje redaksjonell fridom.» Dette påstår dei same aktørane som søkjer om pengestøtte frå det offentlege til sine litteraturhus, og såleis ville ha kome inn under den same manglande redaksjonelle fridomen som dei påstår biblioteka er eit offer for. Etter at den manglande redaksjonelle fridomen vår er tilbakevist, kjem så den siste krampetrekninga: Vi har ikkje skjenkeløyve! Men tru meg: Det kan vi få, og nokre av oss har allereie hatt arrangement med vinservering.
Debatt i biblioteket
I 2013 fekk vi ein ny biblioteklov som sa noko om den framtidige rolla vår: «… folkebibliotekene skal være en uavhengig møteplass og arena for offentlig samtale og debatt». No har manglande redaksjonell fridom aldri vore eit påtrengande problem for dei som ønskjer å arrangere noko i biblioteka, men her får biblioteka i alle fall lovfesta at vi skal drive utoverretta og vere ein debattarena. Og eg er overtydd om at det potensielle nedslagsfeltet vårt er langt større enn hos litteraturhusa. Ved Ålesund bibliotek hadde vi for ei tid sidan eit Jane Austen-foredrag av ein professor frå Høgskulen i Volda. Det var svært godt besøkt både av yngre og eldre, og blant dei sat det også nokre eritreiske ungdommar med flyktningbakgrunn og noterte flittig, til alt overmål var ein av dei ein ung gut. Eg veit ikkje, men eg tvilar på at dei like enkelt ville ha funne vegen til eit litteraturhus. Dei var vane med å bruke biblioteket og var innom fleire gongar i veka, og eg er ganske sikker på at det blei avgjerande for at dei kom på nettopp dette foredraget.
Det at biblioteka faktisk er litteraturhus, er ikkje ei proteksjonistisk utsegn i rein bibliotekardesperasjon som handlar om krampaktig posisjonering og eit desperat forsøk på å halde fast i noko som har vore. Biblioteka er litteraturhus! Overalt i landet blir det arrangert foredrag, forfattarbesøk, filmframvisingar, lesesirklar, debattar, slektsforskingskurs, strikkekveldar. Vi er dei naturlege litteraturhusa i det geografiske området vi skal serve. Men likevel ser vi dessverre ei vegring når biblioteksjefane sjølve skal initiere debattar og tema. Undersøkingar viser at svært mange bibliotekleiarar kvir seg for nettopp dette, at dei vil konferere med rådmannen før dei opnar dørene for dei vanskelege debattane. Dette stiller eg meg uforståande til. Vi har bøker i hyllene våre som dekker det meste av politiske tema, frå ytste høgre til ytste venstre, og eg vil sjå den rådmann eller politikar som legg seg oppi innkjøpspolitikken vår.
Men når det er sagt, så møter eg meg sjølv i døra: Eg seier ja til at Palestinakomiteen får halde møte i lokala våre, men samstundes har eg avvist ein pro-life, dvs. abortmotstandar, som ville snakke om det han synest er viktig, nemleg kampen mot sjølvbestemt abort. Dei visuelle verkemidla er like sterke i begge leirar, så korleis skal eg forklare meg ut av dette? Utan å ha empiri på det så kjenner eg ingen bibliotekarar som røystar Høgre eller Framstegspartiet ved stortings- og/eller lokalval. Bibliotekarar bør derfor kanskje vere meir medvitne om at mediesamlinga, tidsskriftutvalet og avisstammen ikkje bør halle for mykje til venstre. Eg seier ikkje at det er slik, men eg ser ikkje bort frå at det kan vere ein reell fare, og det er ikkje ønskjeleg.
Med den nye biblioteklova har biblioteka no tidenes sjanse til å profilere seg og innhaldet sitt, til å bli ein reell demokratisk aktør i lokalsamfunnet. Det er ein ambisiøs formålsparagraf i loven som utfordrar biblioteksjefane rundt om til å bli ein meir handlande aktør. For det er gjerne dei små sakene som engasjerer folk i eit lokalsamfunn, som til dømes nye namn på vegar, skulenedleggingar og jaktrettar. Og dette må vi ta imot som den gåvepakken det er: eit høve til større synlegheit, eit høve til å setje dagsorden og få til ein møteplass med sexy debattar som det sprutar av. Og då treng vi biblioteksjefar som kjenner si besøkelsestid, og som er på når det skjer. Det vil seie ein biblioteksjef som ikkje spør rådmannen sin om råd og/eller velsigning, men som tek samfunnsoppdraget sitt på alvor, og som ved eventuell tvil legg tidlegare mogleg servilitet og misforstått lojalitet til side, og heller satsar på at det er enklare å få tilgiving enn tillating. For kva er eigentleg det verste som kan skje om ein rådmann eller ordførar set seg på bakbeina? Jo, det verste som kan skje, er at vi får ein debatt om kva biblioteket skal halde på med, ein såkalla metadebatt! Og det seier vi vel ikkje nei til?
Debatt om biblioteket
Ein debatt om biblioteket kan vi absolutt ha bruk for. Noreg har dei siste åra gått frå å vere ein velferdsstat til eit kunnskapssamfunn. Likevel har biblioteka i Noreg blitt systematisk underbudsjettert dei siste åra, fordi politikarar ikkje ser samanhengane. Samanhengane mellom gode skuleresultat, høge skåringar i PISA-rapportar og gode skule- og folkebibliotek. Ein rektor sa ein gong: «Sei meg kva du tenkjer om skulebibliotek, og eg skal seie deg kva du tenkjer om undervisning.» Vi ligg på botnplass i Skandinavia, filialar blir lagt ned i lange banar, stillingar blir kutta, og mediebudsjett blir krympa år for år. Det kan vere vanskeleg å halde oppe motet og viljen når handlingsrommet stadig blir mindre, og når kravet om å tenke kreativt berre aukar frå det klamme presset som positivitetstyranniet tvingar på oss.
Men likevel: Den nye formålsparagrafen er eit klart insitament som viser ein vilje til at biblioteka rundt om skal utgjere ein forskjell. Hjelper det med vilje når det ikkje følgjer friske midlar med? Hjelper det med vilje når biblioteka blir sett i båsen for kos og hygge? Kos og hygge må alltid vike plassen når bestemor ikkje får einerom på sjukeheimen. Kos og hygge er ikkje naudsynt. Kos og hygge er smørauget i grauten. Grauten blir betre, men det er ikkje naudsynt.
Derfor meiner eg det er heilt avgjerande at vi no grip sjansen, at vi arrangerer folkemøte og debattar. Har vi ikkje kompetansen? Dette er ikkje atomforsking! Vi har kontaktane, viljen, nettverket, forhåpentlegvis greie nok lokale og heilt sikkert etter kvart modige nok biblioteksjefar som vil ta ballen. Då kan vi snakke om formidling! Då kan vi snakke om synlegheit! Då kan vi snakke om levande bibliotek!
Alt dette får eg ikkje sagt til han som ikkje synest eg ser ut som ein bibliotekar. Han får ein heseblesande, sikkert krampaktig kortversjon som han ikkje har bede om. Men eg skal rette meg opp i ryggen endå meir og føreslå at han i staden kan få prøve dei høge hælane mine.
