Av Eskil Skjeldal
– Eg legg vekt på omstilling av olje- og gassnæringa, ikkje å dømme ho til døden. Administrerande direktør i Norsk olje & gass, Gro Brækken, peiker på ansvar og etiske vurderingar i utviklinga av den norske olje- og gassnæringa.
Eskil Skjeldal (f. 1974) er cand.theol., og har ein cand.mag.-grad og ein master i faglitterær skriving. Han er stipendiat i teologisk etikk ved Det teologiske Menighetsfakultet. Fast skribent i Dag og Tid, litteraturkritikar i Vårt Land. Foto Jan Alsaker.
– Vi lever i ei tid der olje- og gassutslepp er dei fremste klimaverstingane våre. Vi veit at dei høge havtemperaturane i Stillehavet kjem av utslepp, og her er Noreg medansvarleg. Gro Brækken, kjenner de i næringa at de er medskuldige i stormane på Bali?
– Alle dei rike landa har ansvar for dei menneskeskapte klimaendringane. Næringa utfører den utvinningspolitikken statane legg til grunn, og har difor som hovudansvar å gjere denne utvinninga mest mogeleg klimaeffektiv. Men også alle forbrukarar har eit ansvar, du som eg. Alle må ta ansvar, internasjonalt, nasjonalt og personleg. FNs klimapanel er heilt klart: Naturgass må erstatte kol på kort sikt, for å få ned temperaturen.
– Så oljepolitikken til Noreg leiar til død for andre?
– Det vert altfor spissformulert. Vi må ikkje gløyme at fossil energi har hjelpt millionar ut av ekstrem fattigdom. Tilgang til energi er den viktigaste faktoren for å auke velferdsnivået for fattige menneske. Det er ei viktig oppgåve å sørgje for at den energien som blir produsert, er reinast mogeleg. Og hadde det vore betre om olja vart produsert av andre land enn Noreg? Så lenge vi ikkje kan erstatte oljeforbruket, forsvinn ikkje etterspurnaden. Eit døme: Sett at Noreg kutta ut å levere den naturgassen som vi i dag leverer til Europa, av di vi ynskte å vere moralsk høgverdige. Då måtte desse landa erstatte våre naturgassleveransar med kol. I så fall ville utsleppa i Europa ha auka med 300 millionar tonn i året. Det er seks gonger det vi i Noreg slepper ut i året. Det kan ikkje kallast eit framsteg, globalt sett.
– Og løysinga er?
– Eg meiner det er ansvarleg å levere naturgass. Miljørørsla må ikkje verte dogmatisk, og berre tenkje på Noreg. Vi må ha eit globalt perspektiv. Vi kan ikkje vere nøgde om vi sluttar med å produsere naturgass, dersom det leiar til at konsekvensane vert verre for miljøet, totalt sett. Norsk olje- og gasspolitikk og norsk klimapolitikk må gå i same retning: Om vi gjer klimatiltak i Noreg, må det som eit minimum ikkje leie til auka utslepp ein annan stad i verda.
– Meiner du at norsk olje- og gasspolitikk og norsk klimapolitikk går i same retning i dag?
– Ja, norsk olje- og gasspolitikk og norsk klimapolitikk går i aukande grad i same retning. Og med stadig større ambisjonar.
– Trur du miljørørsla er einig med deg i dette?
– Her er det nok best at dei svarar for seg, men eg veit at nokre er einige i poenget om at naturgass må erstatte kol, mens andre igjen meiner at vi ikkje burde produsere olje og gass i det heile.
– Naturgass er ein ting, men korleis kan det vere etisk rett å framleis pumpe meir olje frå eigen sokkel?
– Vi klarar oss framleis ikkje utan oljeprodukt, korkje i Noreg eller i verda. Og etterspurnaden er aukande ettersom dei raskast veksande økonomiane, som Kina og India, ynskjer seg det dei rike landa har: elektrisitet, bilar og industri. Noregs største problem knytt til oljeforbruk er transport, som båtar, bilar og fly. Vi har ennå ikkje funne løysingar på korleis vi skal klare oss utan olja. Men det kjem vi til å gjere. Vi har funne gode løysingar på kraftsida, med sol, vatn og vind. Vi har kome langt med el- og hybridbilar, lettare fly og betre framdriftsmaskineri for skip.
– Men om vi tek opp mindre olje, så må vi jo klare oss utan?
– Ja, og dette er ei av dei viktigaste utfordringane kvar og ein av oss personleg står overfor: Vi må begynne med oss sjølve. Om vi vil ha fly i lufta og fiskebåtar på havet, så er det olja vi har. Det er etterspurnaden som driv produksjonen. Dersom vi ynskjer å kvitte oss med den fossile energien, må vi konsentrere oss om korleis vi kan erstatte etterspurnaden. Som industri er vi opptekne av etiske vurderingar av følgjande problem: Vi har eit ansvar for å produsere olje og gass som det er behov for, med så lite CO2-utslepp som mogeleg. Og vi er leiande i verda på å sleppe ut minst CO2 på det vi produserer: Olja og gassen vår blir produsert med 60 % av det internasjonale gjennomsnittet.
– Jo, men om næringa stogga utvinninga, ville jo etterspurnaden minke naturleg. Spørsmålet mitt er då: Ville det ikkje vere etisk ansvarleg om næringa stogga tempoet i oljeutvinninga?
– Nei. Generelt verkar tilbod og etterspurnad slik at om tilbodet blir redusert på nødvendige varer, så vil prisen stige. Då kan berre dei rikaste skaffe seg varene. Ein slik reduksjon kan leie til endå større avstand mellom dei fattige og dei rike landa i verda. Det er ei betre løysing å gjere olje- og gassutvinning mest mogeleg miljøeffektiv, og samtidig auke innsatsen for alternativ berekraftig energiproduksjon.
– Er det ikkje innlysande at de i olje- og gassnæringa ikkje vil redusere tempoet i oljeutvinninga?
– Eg har eit anna fokus: Vi i næringa veit òg at dei menneskeskapte utsleppa leier til klimaendringar. Dette har store konsekvensar. Vi må bruke så lite som mogeleg, erstatte kol med naturgass, og utvikle fangst og lagring av CO2. Men vi har òg ansvar for å produsere olje og gass med minst mogeleg utslepp. Det er vi opptekne av.
– To tredelar av alle fossile ressursar må liggje i bakken om vi skal nå togradarsmålet. Kven skal la dei liggje, om ikkje det rikaste landet i verda?
– Det er ikkje riktig. Det som er riktig, er følgjande: Om vi ikkje klarer å utvikle metodar for fangst og lagring av CO2, då må to tredelar av alle dei fossile ressursane liggje. Det må vi klare. Desse tala stammar frå det internasjonale energibyrået, IEA. Dei poengterer at det meste av den fossile energien som må liggje i bakken, må vere kol. Dette av di kol forureinar mykje meir enn olje og gass. Verda står overfor to store utfordringar: klima og energi. Befolkninga på kloden vår veks raskt, og energibehovet veks i takt med dette. IEA har regna ut at verda vil trenge 90 % av dagens produksjon frå Noreg i 2040. Då tek dei med i reknestykket at det samtidig går føre seg ei massiv opptrapping av fornybare energiressursar, og at vi vert meir energieffektive.
– Kva slags etiske vurderingar legg næringa til grunn når ein opnar for nye oljefelt?
– Aktivitetane på norsk sokkel er ein del av ein norsk vilja politikk. Næringa sitt moralske ansvar ligg innanfor dei etiske rammene som politikarane har lagt til grunn for olje- og gassaktiviteten i Noreg. Men industrien har eit eige ansvar for å utvikle og produsere olje og naturgass på ein så sikker og miljøvennleg måte som mogeleg.
– Men kva er desse etiske rammene som politikarane har lagt til grunn, kort fortalt?
– All industriverksemd må vurderast både ut frå dei negative og dei positive sidene: På den eine sida inngrep i natur og risiko for miljøpåverknad, på den andre sida arbeidsplassar, kompetanseoppbygging og verdiskaping. Og så må rammene og krava så godt som mogeleg balansere mellom dei sprikande omsyna.
– Dette er vel òg politikarane sitt ansvar. Kva synest du om den klima- og miljøpolitikken dei raudgrøne førte i åtte år?
– Eg synest at den førre regjeringa jobba aktivt for å finne ein god balanse mellom trongen for olje og gass og mogelegheitene til å kutte klimautslepp nasjonalt og internasjonalt. Sett i lys av det stadig aukande energibehovet i verda har regjeringa arbeidd for å vere den mest miljøeffektive leverandøren av olje og naturgass.
– Har du fått overtydande signal om at den noverande regjeringa er villig til å gjere næringa meir miljøvennleg?
– Den noverande regjeringa har lagt seg på same linje som tidlegare regjeringar: Noreg skal vere den leiande, mest miljøvennlege og sikre olje- og gassprodusent i verda.
– Men kva karakteriserer denne linja, og kva gjer politikarane heilt konkret som de i næringa set pris på?
– Norske myndigheiter har i alle år stilt strenge krav til verksemda, både når det kjem til helse, arbeidsmiljø og sikkerheit, og utslepp til luft og vatn. Eg strekker det langt om eg seier at næringa set pris på alle desse sterke føringane, men det har i alle fall fungert godt og gjeve oss ein leiande posisjon med tanke på både sikkerheit og miljø.
– Meiner du at regjeringa i dag er aktiv nok, eller synest du ho somlar med å presse næringa?
– Spesielt med tanke på utfordringa i Europa, der bruken av kol aukar, synest eg at norske politikarar skal arbeide endå meir for å påverke EU til raskare reduksjon av CO2-utslepp.
– Kva politiske verkemiddel burde ideelt sett ha vore sette i verk?
– Internasjonalt er det aller viktigaste å få sett ein effektiv pris på utslepp av CO2: Det må verte dyrare å forureine. Noreg har ei slik CO2-avgift, men her må det kome gode globale avtalar, slik at kol vert fasa ut til fordel for gass. I Noreg bør vi satse meir på bruk av naturgass til buss- og tungtransport, skip og ferjer for å redusere CO2-utsleppa frå transportsektoren.
– Sidan oljenæringa framleis ynskjer nye leiteaktivitetar på norsk sokkel: Korleis har de tenkt å kutte dei forventa klimagassutsleppa derfrå på andre område innanfor olje og gass?
– Olje- og gassindustrien har fram til i dag gjennomført tiltak på norsk sokkel som gir CO2-kutt på 130 millionar tonn i felta si levetid. Og vi jobbar aktivt kvar dag med å identifisere kor nye kutt kan realiserast. Oljeproduksjonen er dessutan halvert sidan år 2000, og dette fører til mindre utslepp. Dei neste 50–60 åra kjem produksjonen til å gå ytterlegare ned. Vi må få produksjonen energieffektiv. Vi er i verdstoppen ved at vi nesten ikkje slepper ut kjemikaliar i luft og vatn.
– Ei av hovudårsakene til at klimasaka har stått stille i 20 år, er at vi ikkje finn ut av korleis vi skal få til ei rettferdig fordeling av goda. Dei rike landa har eigeninteresse av å dysse ned rettferdsdimensjonen. Dette handlar om rettferd: Kven har rett til å utvinne olja og brenne opp den fossile energien, dei rike landa i Vesten eller dei fattige landa?
– Dette er sant: Hovuddiskusjonen i Kyoto i 1997 gjekk mellom dei rike og dei fattige landa. Eg meiner at dei rike landa må gå føre i å kutte utslepp. Då er det eit paradoks at forbruket av kol aukar tre gonger så mykje som den totale fornybarsatsinga, og den er stor. Dette fortel meg at det er altfor billig å sleppe ut CO2.
– Kva kan Noreg gjere?
– Vi må påverke landa i Europa til å redusere kva og kor mykje vi har lov til å sleppe ut, mykje raskare. Eg meiner dette er politikarane sitt ansvar, og dette er vi i næringa for. Det vert krevjande og smertefullt, men det er riktig å gjere det.
– Korleis skal dette gjerast, slik du ser det frå deira perspektiv?
– Fyrst må alle forstå at kol må erstattast med naturgass. Så må vi arbeide aktivt for at reinsing og deponering av CO2 vert lønnsamt og akseptabelt. Vi har ei moralsk forplikting i å gjere produksjonen av energi så lite forureinande som mogeleg. Samstundes må vi arbeide aktivt for å få effektive fornybare energikjelder på plass. Vi har vasskraft, men den kan ikkje utgjere ein avgjerande faktor i den europeiske energimiksen. Her må vi utvikle teknologiar som gjer at vi kan gjere betre nytte av sol, vind, geovarme og tidevatn, for å nemne noko. Eg meiner noko av det viktigaste er å utvikle ny teknologi for karbonfangst og -lagring. Om vi rike land pålegg oss sjølve å sleppe ut mindre, vert det meir lønnsamt å fange all CO2 som vi slepper ut.
– Ynskjer de i olje- og gassnæringa verkeleg ein etisk debatt om kven som skal få sleppe ut mest CO2?
– Ja. I dei politiske forsøka som leia fram til Kyoto, ligg det ein etisk debatt om at vi har eit ansvar for den jorda vi lever på. Det ligg eit moralsk ansvar til grunn, og næringa er villig til å ta sin del av dette ansvaret.
– Statoil og andre selskap legg i sine eigne analysar til grunn ein olje- og gasspris nokre tiår fram som nødvendigvis medfører at vi ikkje når togradarsmålet. Kven tek feil her, oljenæringa eller politikarane?
– Statoil opererer med så høge prisar på utslepp at det vil lønne seg å elektrifisere feltet Johan Sverdrup frå fyrste dag. Vi vonar alle på høg CO2-pris, av di dette kan tvinge ned utsleppa. Det vil då lønne seg å utvikle fangst og lagring av klimagassar. I USA har dette skjedd av seg sjølv: Plutseleg vart USA leiande på klimagassreduksjonar. Skifergassrevolusjonen i USA har leia til at dei kan ta ut gass frå bakken, og han er billig og lett å få tak i. Dette har dei gjort ikkje av di det er eit moralsk spørsmål, men av di det lønner seg for dei.
– Korleis skal oljenæringa bidra til at Noreg oppfyller sine vedtekne mål om klimagasskutt i innlandet innan 2020 og på lang sikt med tanke på at Noreg skal vere klimagassnøytralt innan 2050? Tenkjer de sjølv på noka form for nedtrapping i det heile?
– Omstilling, ikkje nedtrapping. Men eg veit ikkje om alle dei tiltaka vi skal gjere, er nok. Eit døme: Vi har blitt utfordra av Miljødirektoratet på kutt i olje- og gassindustrien. Vi må kjøpe kvotar, og vert skattelagde på CO2-utslepp samstundes. I tillegg har du forbodet mot fakling, altså det å brenne overskotsgass på produksjonsplattformene. Alt dette leiar til at vi er meir nøye med å ikkje sleppe ut når vi produserer. Desse løysingane blir eksporterte til andre land.
– Korleis skal næringa omstille seg?
– Miljødirektoratet utfordrar oss på å klare å kutte 2–3 millionar tonn CO2 i året frå 2020. Men her er det ingen kvikk-fix, berre eit stort arbeid: Alt må sjåast på nytt. Både oljeselskapa og dei store bedriftene som utviklar ny teknologi og praktiske løysingar, må vurdere små og store tiltak som til saman kan gje reduserte utslepp. Vil det for eksempel hjelpe å gjennomføre fleire av prosessane på installasjonar på havbotnen, i staden for oppe på plattformene? Det gode med eit slikt press er at sjølv om det er dyrt, så er vi med på å utvikle teknologi som resten av verda treng. Det å vere miljøvennleg leiar òg til arbeidsplassar. Den nest største eksportartikkelen i Noreg er teknologiske løysingar som er utvikla og testa på norsk sokkel. Mange av dei er for å redusere risiko slik at olje- og gassproduksjon skal vere så sikker som mogeleg, både med tanke på utslepp, men òg sikkerheit på arbeidsplassen.
– Så næringa ser på seg sjølv som del av den grøne omstillinga som må kome?
– Ja, vi er ein del av omstillinga, men òg ein del av det globale problemet. Men vi vil ikkje hindre omstillinga. Vi pressar på for å få høgare CO2-prisar og meir bruk av naturgass, og for utvikling av løysingar for fangst og lagring av CO2. Naturgassen er viktig for grøn omstilling på kort og mellomlang sikt, som i denne samanheng kanskje betyr 50 år. Det er nå vi må handle.
– Bør ikkje Noreg, som har eit så enormt oljefond på 5000 milliardar kronar, ta seg råd til å ta endå større ansvar enn andre land for å kutte i nasjonale klimautslepp?
– Oljefondet er alle dei norske innbyggarane sine pengar. Eg meiner at om det er med desse pengane eller andre pengar, så har vi som olje- og gassnasjon eit stort ansvar for å forske meir på sikrare og meir miljøvennleg oljeproduksjon. Men politikarane må avgjere kva for pengar som skal nyttast.
– Men synest du ikkje størrelsen på oljefondet opnar for diskusjonen om kvifor de ikkje kan produsere saktare?
– Jo, og oljeproduksjonen er òg halvert sidan år 2000. Men den aukande storleiken på fondet handlar òg om eit ynske frå dei politikarane som har styrt sidan vi fann olja: Dei har vilja ein jamn og tilstrekkeleg høg aktivitet for å omforme olje- og gassressursane til norsk industri, kompetanse og norske arbeidsplassar. Vi har lukkast med dette: Noreg er leiande i verda på offshoreteknologi.
– Du er tydeleg på å gjere produksjonen miljøvennleg og energieffektiv. Men kva meir kan næringa gjere?
– Det viktigaste er å presse på dei politiske avgjerslene. Vi må få politikk som ikkje berre er nasjonal, men internasjonal. Dei moralske krava må leie til politisk handling. Det hjelper ikkje at Noreg gjer ting åleine. Om Noreg sitt engasjement leier til auka kolforbruk, er det jo totalt sett ikkje noko betre. Politisk handling og vilje handlar òg om økonomi og konkurransekraft. Det er frustrerande at det å konvertere det moralske ansvaret til økonomiske forpliktingar går så seint. Som rikt land må Noreg gå føre. Så vil Kina og India kome etter.
– Er det i det heile mogeleg å gjere seg mindre avhengig av olje og gass i framtida?
– Ja. For det fyrste er eg teknologioptimist og trur på nye løysingar som vi ennå ikkje kjenner for dei største behova, til dømes kraftproduksjon og transport. Men det vi saknar i Noreg på kort sikt, er fleire tiltak som gjer det mogeleg for oss som enkeltpersonar å ta større ansvar. Vi har vasskrafta, så det er naturleg at vi går over til elektriske bilar. Det kostar mykje, men det vil minske utsleppa i Noreg. Vi kan òg utvikle betre infrastruktur for tog i område med mykje biltrafikk. Tungtransport på veg kan reduserast med tog og gjerne òg med bruk av naturgass i staden for diesel. Internasjonal skipstransport bør òg kunne gå over på naturgass. Nå går mykje av skipstransporten på tung fyringsolje. Om eit skip går på grunn, kan fyringsolja gjere stor skade på miljøet i og ved havet, mens naturgass ikkje skadar miljøet på same måte.
– Kva er den største, vanskelegaste og mest underkommuniserte utfordringa for næringa i dag?
– Kolforbruket. Vi i Noreg må ikkje velje mellom kol og naturgass, av di vi har vasskrafta. Vi har ikkje dette dilemmaet like nær som andre land, slik som til dømes i Europa der dei satsar enormt på sol og vindkraft. Samtidig legg dei ned gasskraftverk, og brukar kolkraftverk i staden. Dette er eit stort dilemma: Klimavinninga går opp i spinninga. Om vi var ein del av dette, ville vi visst at naturgassutvikling var viktig for å trappe ned kolforbruket.
– Slik du ser det: Kva er den største miljøutfordringa i dag?
– To ting: Kol må erstattast med gass, og det må bli dyrare å sleppe ut CO2. Dei to utfordringane heng til ein viss grad saman og krev internasjonale forpliktande avtalar som må drivast fram av politikarane. Vi i olje- og gassnæringa i Noreg er villige til å vere med på den kostnaden. Næringa har ansvaret for å presse på slik at det blir dyrare å sleppe ut CO2. Om alle land gjer det, kjem det til å verte stadig lågare CO2-utslepp i heile verda.
– Er det næringa som er dødsdømt på sikt, eller kloden vår?
– Eg er mykje meir optimistisk enn dei premissane som ligg i dette spørsmålet. Vi må klare å redde kloden, og olje og gass må omstille seg for kloden si skuld. Eg legg vekt på omstilling av olje- og gassnæringa, ikkje på å dømme næringa til døden. Vi kan løyse mykje ved karbonfangst og lagring. Men dette kan ikkje vente. Det hastar med å erstatte kol og utvikle karbonfangst og lagring.
– Olje- og gassnæringa får mykje kritikk. Er all kritikk velgrunna?
– Eg trur kritikk er av det gode, og likar ikkje sjølvgodleik. Den kritikken eg synest er urimeleg, er den som er dogmatisk og ikkje faktabasert, altså at olje- og gassbransjen er miljøverstingar uansett kva vi gjer. Vi må konsentrere oss om endringar som kan gjere Noreg og verda meir miljøvennleg.
– Er det mange mytar om oljebransjen?
– Nei. Vi er ofte ueinige med miljøorganisasjonane. Men eg synest vi vert møtte med respekt. Det er viktig at miljørørsla er der, så lenge kritikken deira er faktabasert.
– Er det noko som har overraska deg i løpet av dei åra du har vore aktiv i olje- og gassnæringa?
– Ja. I ti år var eg leiar for Redd Barna. Som leiar vart eg framstilt som ubehageleg moralsk høgverdig. Eg fekk altfor sjeldan kritiske spørsmål av media. Så gjekk eg tilbake til norsk olje- og gassindustri, som eg er stolt av. Men då kjende eg meg plutseleg kriminell i media. Eg gjekk frå å vere nærmast heilag til å verte kriminell. Men eg er den same personen, med dei same verdiane. Eg synest at slike framstillingar ofte vert klisjéprega og personorienterte, og eg saknar vilje til å gå meir i djupna på sakene.
Fakta om Gro Brækken
Fødd i 1952, norsk sivilingeniør.
Frå 2010, administrerande direktør i Norsk olje og gass.
Frå 1999 var ho generalsekretær i Redd Barna.
Har tidlegare arbeidd i NHO, i Ulstein Group og Den Norske Bank.
Tre born frå eit tidlegare ekteskap.
Oppvakse i Mo i Rana.
