Det som står på spel for den britisk-amerikanske engelskprofessoren Rita Felski, er inkje mindre enn litteraturvitskapen si framtid. Sjølv nøler eg ikkje med å kalle meg ein felskianar.
Av Monica Bjermeland
Kvifor er somme folk meir knytte til eit kunstverk enn til ein ven dei ser kvar dag? spør litteraturprofessor Rita Felski. Ho er lei av å lese mistenksame marxistiske og freudianske fortolkingar av bøker og TV-seriar, som ikkje gir dei store svara. Kan ikkje læraren, bibliotekaren og forskaren heller skape blikkontakt med romanen, gå inn i verket med heile seg – kropp, følelsar, erfaring, hovud – lese med eit postkritisk sinnelag?
Det som står på spel for den britisk-amerikanske engelskprofessoren Rita Felski, er inkje mindre enn litteraturvitskapen si framtid, ei sak ho har arbeidd utrøytteleg for i tretti år. Kampsaka er ikkje kontroversiell i seg sjølv, interessa for humanistiske studiar har stupt i heimlandet USA dei siste tiåra, men etter at Felski i 2015 drog vitskapsfilosof Bruno Latour si aktørtenking med seg i kritikarkritikken, har ho terga på seg nokre kollegaer. Ein kan saktens spørje seg om den konspirasjonsvenlege tida vi lever i, er riktig tidspunkt å la ideologikritikk fare på. Eller er ho nett det?
Trikkeskjenene i Thereses gate
Vi kjem attende til Felski og kritikarane med både hjarte og hovud ganske snart, men først skal vi spole tida attende til hausten 1991. Underteikna har akkurat byrja på Vestnes vidaregåande skule, og norskundervisinga har jekka seg opp eit hakk. I ein norsktime les vi Trikkeskinnediktet av Jan Erik Vold. Eg hugsar ikkje om klassen fekk til noko som kunne minne om ein meiningsberande samtale om dette metadiktet, men eg hugsar godt spørsmålet frå læraren: Kva er hovudbodskapen i diktet? Medan eg skriv desse kursiverte orda, sukkar eg tungt. Verken diktet eller forfattaren ynskte vel å plante noko så reduserande som ein einskild hovudbodskap i lesaren, verken i skrivande stund (1968), i lesande tid (1991) eller no? Å gjere lesaren merksam på skapingsprosessen eller trikkeskjenene i seg sjølv var kan hende godt nok for dei begge?
Dessutan: Kva var eg i stand til å seie om dette postmoderne diktet, som den lite boklærde 16-åringen eg var? I tenåra fram til då hadde eg lese nokre krimbøker og halve Sagaen om Isfolket og hadde knapt vore innom storbyane Oslo, Bergen eller Trondheim. Eg hadde i alle fall ikkje sett min fot i ein trikk eller ei T-bane-vogn. Ikkje hadde eg nokosinne sett snøen kome seglande ned langs trikkeskjenene i Thereses gate. Ikkje hadde eg kjent eit behov for å legge ein femøring – eller min generasjons mynt, tiøringen – på ei trikkeskjene. Kunne norsklæraren ha rettleia meg med andre typar spørsmål, slik at eg fekk noko personleg ut av lesinga likevel, hjelpt meg til å erfare diktet der eg var som lesar, nett då? Læraren kunne til dømes peikt på framandgjeringa eg truleg kjende i møte med diktet. Eller ho kunne hjelpt meg til å sjå eit eller anna eg trudde eg såg, på ny (Pusur-dagboka i sekken, ein hjulmutter inne på verkstaden til mekanikarelevane), og dermed i det minste forstå skapingsprosessen til Vold?
Eg hugsar GoDt Spørsmålet Frå Læraren:
Kva er hovudbodskapen i Diktet?
Tidskapsel! Vi susar fram til 2015 og landar inne på sjølvaste Humanistisk fakultet ved Universitetet i Oslo, litteraturvitskapens høgborg i kongeriket Noreg. Underteikna er på dette tidspunktet inne i byrjinga av si vedvarande førtiårskrise, som ho i første omgang kanaliserer i eit masterstudium i engelskspråkleg litteratur. I to år les eg og mine mykje yngre medstudentar feministisk fiksjon, sjukdomsfiksjon, postkolonial fiksjon, posthumanistisk fiksjon og menneskerettsleg fiksjon. Vi spør: På kva vis er denne romanen ein kamp for den representerte minoriteten sin røyndom? Vi spør: På kva vis re-produserer denne romanen den undertrykkinga han tilsynelatande kritiserer? Vi spør: Kan romanen gjere lesaren meir empatisk, meir politisk, til ein betre medborgar? Vi spør: Kva skal vi eigentleg med kulturelle tekstar om vi ikkje forstår dei problematiske maktstrukturane dei skjuler og kanskje (re)produserer?
Lysta til å lese
Vi spør ikkje: Kvifor elskar eg To the Lighthouse, men ikkje The Waves? Kvifor har eg, feministen, så himla stor sans for mannssjåvinisten Karl Ove Knausgård, rollefiguren i Min kamp? Kvifor fekk eg ikkje sove natta etter at eg hadde sett miniserien Angels in America? Kvifor les eg avisnyheiter om biopolitikken i norsk helsevesen – det vil seie politikken som bestemmer kven som får leve, og kven som må døy – på ein annan måte etter å ha sett filmen Still Alice, og korleis har dette påverka lesinga mi av andre sjukdomsforteljingar? Gjennom semesteroppgåver og masteroppgåver vert vi oppdratte til å analysere kva som skjer med kjønn, seksualitet, klasse og rase i tekstane vi møter– og gjerne korleis desse kategoriane er vovne saman (ein metode forskarane kallar interseksjonalitet). Vi måtte for all del passe oss for å redusere teksten til éin ting, éin lesnad, éin bodskap. Den litteraturvitskaplege verda hadde altså bevegd på seg sidan 1991! Men var det framover?
Framleis var det ingen som bad oss om å reflektere kring eigne opplevingar med tekstane, kring kva teksten gjorde med oss personleg eller som dei fagmenneska vi hadde ambisjonar om å bli, og kvifor. Det eg opplevde stod på spel i Margaret Atwoods litterære røyndom i MaddAddam-trilogien, som i den utanomlitterære røyndommen, stod ikkje på ynskelista til fakultetet. Etter mange år som klimakommunikatør hadde eg eit håp om å kople klimaengasjement og miljøfilosofi med litteraturanalyse og forhåpentleg finne eit gangbart moralsk kompass i verka eg las. Prosjektet var overambisiøst, det skal seiast. Men framleis meiner eg – som Felski – at litteraturvitskapen har ein veg å gå når det gjeld å opne seg meir mot samfunnet utanfor universitetet og mot seg sjølv som lesar.
Det eg saknar frå litteraturforskarane, er eit større samfunnsengasjement, eit engasjement dei gjerne må bruke til å gjere oss storforbrukarar av kultur meir kritiske og meir sjølvmedvitne om kulturinntaket. Kvifor er så forbløffande få humanistar ute og debatterer rasisme og klimakrise i det breie, offentlege ordskiftet? Kor mange kulturvitarar var henta inn av regjeringa for å kome med innspel til den nye handlingsplanen mot antisemittisme? Kvifor vart ingen klimakulturvitarar inviterte til å sitje i Klimaomstillingsutvalet? Her er det rom for endring. På sitt beste kan forteljingar hjelpe folk å finne saman, forstå kvarandre og seg sjølv, skape fellesskap, lappe saman lidande hjarte. På sitt verste gir litteratur og film grønt lys til svært øydeleggande haldningar og handlingar, mekanismar vi – i alle fall eg – treng å forstå betre. Difor er Rita Felski så overtydande for meg, og særleg det ho snakkar om når ho snakkar om relasjonar, noko vi ganske snart kjem til.
Den kjølige analytikaren
Men først: Kvar kjem den populære litteraturforskaren Rita Felski frå, fagleg sett? Ho er utdanna i Frankfurtarskule-tradisjonen, det vil seie innanfor kritisk teori. Felski er altså sosialisert inn i den tunge, mektige tradisjonen som ho i dag hevdar har utspelt si rolle. Ho kjenner han med andre ord godt. Tradisjonen har på uheldig vis skapt ei førestilling om at litteraturkritikaren er ein glad amatør om ho beint fram vert fengsla, oppslukt, fortrylla av ei bok ho les, eller ein film ho ser. Mykje betre, då, om litteraturvitaren vil ha kred i akademias hegemoni, at ho tek eit steg bakover, held avstand, fyller rolla som ein kjølig analytisk og mistenksam lesar.
Men den lesemåten tømmer kunstverk for verdi, meiner Felski. I si banebrytande bok The Limits of Critique frå 2015 tek ho eit oppgjer med denne litteraturvitskapens modus operandi. Litteraturstudiane har blitt så spesialiserte, meiner ho, at forskarane knapt forstår kvarandre, og langt mindre inspirerer kvarandre eller utanforståande. Felski vil det akademiske sjølvbiletet til livs, og ho foreslår at dei profesjonelle lesarane utvidar det snevre fortolkingsrommet dei har lulla seg inn i, mjukar det opp og møter tekstar med eit ope og engasjert sinnelag. Ho ynsker meir fokus på ting som betyr noko (matters of concern), enn på fakta og skjulte ideologiar (matters of fact), frasar ho har henta frå vitskapsfilosof Bruno Latour.
Felski meiner at den tidlegare Holbergpris-vinnaren sin såkalla aktør-nettverk-teori, som forvirrande nok ikkje er ein teori, men ein metode (a doing), der kritikaren studerer korleis nettverk av menneske, dyr, teknologiar og andre organiske og ikkje-organiske ting heile tida vert skapte, heile tida er i endring, kan hjelpe akademiske lesarar til djupare og meir relevantelesingar. Ikkje minst kan metoden kople dei til dei ikkje-profesjonelle lesarane – oss, meg og deg, samfunnet.
Inn til kjernen
På menneskespråk no: Felski vil helst unngå å grave etter Trikkeskinnediktet si skjulte og eigentlege meining, hovudbodskapen. Ho er heller ikkje interessert i å sjå med paranoide briller på seriar som The Crown, tolke dei som eit symptom på problematiske maktstrukturar utanfor seg sjølv, eit spegelbilete, ein indeks eller antitese av større sosiale strukturar. I alle fall ikkje berre det. Kvar er provet for slike kausale samanhengar? spør ho.Litteraturforskaren er alltid på jakt, som ein detektiv, etter noko mistenkeleg, klagar ho i boka Limits of Critique, granskande, søkande, kartleggande, observerande, stirande, studerande, stadig ute etter noko som kan avsløre teksten. Men Felski vil ta teksten på alvor og foreslår at dei skulande litteraturforskarane byter ut fortolkingsfilosof Paul Ricœur sin mistankens hermeneutikk med det ho kallar ein tilknytingshermeneutikk (hermeneutics of attachment).
Felski let oss aldri gløyme at ho ikkje er ute
etter å kritisere for kritikken si skuld
Det minste vi kan gjere, er å kombinere etiske, estetiske og erfaringsbaserte lesemåtar med dei ideologikritiske, meiner ho. Eit slikt skifte er maktpåliggande dersom vi ynsker å rettferdiggjere litteraturen si viktige samfunnsrolle, hevdar ho i Limits of Critique. Felski let oss aldri gløyme at ho ikkje er ute etter å kritisere for kritikken si skuld, men å redde dei mangfaldige innsiktene vi kan få ved at lesaren gjer seg meir mottakeleg for teksten som aktør. Felski vil at forskaren (og bokmeldaren?) skal stille seg framfor teksten og akseptere det ho ser, ansikt til ansikt, så å seie, nyfikent utforske kva teksten ho har framfor seg, mogleggjer, der og då.
Neste gong vi møter same tekst, minner Toril Moi om i Critique and Postcritique (2017), ei bok redigert av Felski, kan det hende vi ser og erfarer noko heilt anna. Slik kan same tekst tolkast og re-tolkast i det uendelege, med stadig nye lag og perspektiv. Slik, vil eg legge til, kan litteraturen halde fram med å vere den avanserte forma for sjølvrefleksjon som han jo er, både for meg og samfunnet.
Vegen ut av døvheit
Kva med musikk, som også er tekst? Dei siste åra på vidaregåande gjekk eg i Molde, i klassen til Ane Brunvoll. Vi var blant elevane som sat bakarst i klasserommet, eg taus og fråverande, ho stadig med handa oppe. Nokre år seinare, i 2003, debuterte ho med plata Spending Time With Morgan. Mine dåverande medstudentar på journalistutdanninga i Volda var over seg av begeistring, medan eg, som på denne tida var fitnessinstruktør og høyrde mest på Absolute Music 41 (vi snakkar Robyn, D’Sound, Kate Ryan og Robbie Williams), ikkje fekk noko særleg ut av musikken.
Så, i 2008, skjedde det noko. Eller noko hadde allereie skjedd. Eg var på mitt femte år i Oslo og venta barn då Brun kom med sitt fjerde studioalbum, Changing of the Seasons. Natt etter natt, ammande i lenestolen i stova, høyrde eg på denne plata. Medan naboane på andre sida av gata festa og dansa som om ingenting hadde skjedd, og dotter mi veke etter veke utvikla seg, vart eldre, lubnare, opna auga, utstøytte nye lydar, tok til å smile, greip meg sterkare kring peikefingeren, sat eg og lytta til Ane Brun sin musikk. Om natta dei månadene – med hormona herjande i kroppen og lengselen til resten av familien veksande – høyrde eg songen hennar, kor vakker han var, kor sår, søkande og ærleg. Eg gjorde My Star og The Treehouse Song til mine, fylte dei med mitt liv, mine erfaringar, med det som eksisterte for meg der og då. Noko trefte, trengde gjennom og blei verande. Dei minimalistiske, vare melodiane, alvoret, melankolien som eg seinare har kopla til eit spesifikt romsdalsk vemod, sette eit fotavtrykk, drog av meg den vesle huda eg framleis hadde, og gjorde meg avhengig. Var det hormona? Musikken? Nattemørkeret? Åra som hadde passert? At eg ikkje lenger budde i landskapet som tonane hennar kjem ifrå?
Den estetiske lesinga
Akademisk kulturkritikk har alltid vore meir enn fortolkingsmetodikk, skriv litteraturstipendiat Jessica Swoboda i magasinet The Point. For mange litteraturvitarar har kritisk lesing vore – og er – eit systemkritisk prosjekt som søker å drive blant anna feminisme, antikapitalisme, posthumanisme, postkolonialisme og kritiske rasestudiar framover. Postkritiske lesemåtar vil ikkje kaste babyen ut med badevatnet, lovar Felski, likevel kjenner fleire seg truga. Postkritikarane som, med mine omsettingsomgrep, heller fokuserer på estetiske lesingar (Jessica Swoboda), heilande lesnader (Eve Sedgwick), kvardagsspråklege lesnader (Toril Moi) eller hekta lesnader (Rita Felski), har fått kritikk av dei ideologikritiske for å vere naive, uetiske, jamvel reaksjonære.
I ein knusande kritikk i Los Angeles Review of Books av den siste boka til Felski, Hooked: Art and Attachment (2020), skriv førsteamanuensis Sheila Liming at Felski hevdar at kritikarkritikken er gjord i innovasjonens namn. Men som så mykje anna som er teke for innovasjon i våre dagar, skriv Liming, er prosjektet til Felski berre fordekt øydelegging. Liming siktar til institusjonane som husar humanistane, og legg til at det dei treng, er pengar til forsking og undervisning, ikkje nye lesemetodar.
Ingen Bad oss reflektere kring
Eigne opplevinigar med Tekstane
Michael Lundblad, professor i engelskspråkleg litteratur ved Universitetet i Oslo, er blant dei som har stilt seg uforståande til Felskis kritikarkritikk, om enn mildare enn Liming. Sjølv kjem han frå det såkalla animalitetsfeltet (animality studies) som, veldig forenkla sagt, studerer korleis «det dyriske» i mennesket er representert og handsama i kulturelle tekstar. Fiksjonen kan til dømes framstille «dyriskheit» i mennesket som ein kronisk sjukdom, ei funksjonshemming eller ei melaninrik hudfarge, og sjølv om intensjonen i teksten kan vere å yte motstand mot diskriminering, kan effekten fort bli det motsette. For Lundblad er ikkje kulturkritikken eit spel, skriv han, ei form for avhengnadsskapande og tilfredsstillande spel, eit bokstaveleg språkspel, slik Felski hevdar i Limits, men noko han tek på største alvor. Det postkritikarane set på spel, slik Lundblad ser det, er ein kulturpolitikk, eller etikk, om du vil, som inviterer publikum til å prøve å forstå korleis problematiske diskursar ikkje berre vert reflekterte gjennom ein roman eller ein film, men også skapte gjennom slike verk.
TV-seriar, memoarar, romanar og filmar er ikkje berre ideologi, men handlingar (doings), noko som skjer i og pregar ei viss tid og ein viss kontekst, meiner Lundblad, som sjølv er tilhengar av eit mangfald av lesemåtar. I ein antologi frå 2017 om litteraturvitskapens framtid, redigert av UiO-kollega Jakob Lothe, understrekar Lundblad at dersom ein lesar les for å prøve å forstå korleis rasisme, kjønnsdiskriminering eller homofobi blir normalisert på ulike historiske og kulturelle tidspunkt – korleis undertrykking og liding får språkleg spelerom gjennom ein roman, til dømes – ja, då les ein gjerne annleis enn om ein les for å leite etter sin eigen nærleik til eit kunstverk. Det eine kan ikkje få lov til å utelukke det andre, meiner han.
Å halde fasti problema
Stadig demonstrerer den offentlege debatten kor avhengige vi er av at humanistar forklarar teikna vi ser på TV og les i bøker. Gjennomsnittsnordmannen bruker 3,5 timar framfor TV-skjermen kvar dag. NRK TV har om lag 1 800 000 sjåarar kvar veke, Netflix 1 500 000 og TV2 Sumo 1 100 000. Likevel vert både journalistar, redaktørar og publikum gong på gong forbløffa når det kjem reaksjonar på rasistisk og antisemittisk innhald, særleg når målet er satire.
Mange av oss hugsar Satiriks’ Scrabble-sketsj og Tore Sagens feilslåtte antirasisme i 2019. NRK Satiriks brukte ordet «jødesvin» i eit Scrabble-spel mellom ein ortodoks jøde og ein ung, sekulær mann, eit ord kopla til dei verste antisemittiske førestillingane. Reaksjonane som kom frå dei jødiske og antirasistiske miljøa, var kraftige. Statskanalen fekk over 300 klager og avpubliserte etter kvart sketsjen, men blei ikkje dømd av Pressens Faglege Utval for å ha brote god presseskikk. Lundblad er blant litteraturforskarane som ynsker å halde seg mistenksam og problemfokusert, sidan verda er der ho er i dag, med djupt rotfesta urettvise, blant autoritære leiarar og med aukande rasisme. Det støttar eg han i.
Litteraturens fortryllande verknad
Men eg støttar også Rita Felski i å stadig vilje redde litteraturvitskapen ved å vri ein streng politisk kulturkritikk til å også omfatte, for ho, «verdibaserte», postkritiske lesingar. (matters of concern). Humaniora er i krise, kan vi stadig lese, litt i Noreg og særleg i Felskis USA, der studentane no flyktar frå litteratur-, språk-, historie-, religions- og filosofistudiar. Kvifor er det viktig å bry seg om flukta frå humaniora? Fordi demokratiet er avhengig av danninga humaniora utøver både innanfor og utanfor universitetet, har årets Holbergpris-vinnar Martha Nussbaum sagt. Frå innsida av akademia, skriv Felski, kan litteraturforskarane redusere krisa ved å grave meir i kva som gjer at ein roman lokkar til seg lesaren engasjerer, forfører, får ho til å reise bust dersom ein ven snakkar ned ei bok ho elskar. I Hooked, si nye bok, gjer Felski den postkritikken som ho har skrive om sidan 2015: Ho prøver å vise korleis kunst kan vekke estetiske, moralske, intellektuelle og politiske reaksjonar og ser på samspelet mellom reaksjonane.
Litteraturstudia Er blitt så spesialiserte
at forskarane knapt forstår kvarandre
Sjølv vart eg kjend med Felski sitt arbeid under det nemnde engelskstudiet. Endå så framandgjerande eg opplevde metoden vi lærte («Kva skjer med kjønn, seksualitet, klasse og rase i denne boka, og korleis er det problematisk? Vis døme!»), fall eg pladask for den harselerande Felski som snakka om litteraturens fortryllande effekt snarare enn litteraturens politiske slagside. Forventingane mine til Hooked, som er forsøkt skriven i eit kvardagsleg, «postkritisk» språk og for eit breitt publikum, var difor skyhøge. Boka skuffar ved å vere for innovervend, men leverer ved å halde den viktige kampsaka på agendaen. Opphavleg skulle studieobjektet vere skjønnlitteratur, men Felski inkluderte etter kvart også populærmusikk, kunst, TV-seriar og film. Ho burde kan hende ha halde seg til litteraturen, der ho er sterkast.
Likevel, sjølvmotseiande nok, var det kapittel to, Art and Attunement, som handlar om kva som gjer oss «stemte mot», fininnstilte til visse kunstverk, som var den mest fengslande lesinga for meg. Felski analyserer blant anna forfattaren Zadie Smiths forhold til musikaren Joni Mitchell, som Smith skriv om i essayet Some Notes on Attunement. Første gong Smith høyrde Mitchell, skriv Felski, høyrde ho ikkje songaren i det heile, men syntest musikken var melodilaus og motstridande, songstemma masete, medan ho i skrivande stund (2012) byrjar å gråte ukontrollert kvar gong ho set på ein Mitchell-låt, fullstendig overvelda av gode kjensler. I essayet forklarar Zadie Smith den innleiande Mitchell-døvskapen sin, då ho var tidleg i tjueåra, slik: «Foreldra mine elska musikk, slik eg elskar musikk, men musikkvitarar var vi ikkje akkurat. Smith-familien eigde ikkje eit einaste sjeldhøyrt musikkspor, ingen fascinerande B-sider (og ingen plater av bandet The Smiths). Vi ville høyre plater som fekk oss til å danse, le eller gråte.»
Mange år seinare – Smith har no passert tretti, ei helg ho er på veg til eit bryllaup i Wales saman med mannen sin – skjer magien. Mannen insisterer på at dei gjer eit kort stopp ved turistattraksjonen Tintern Abbey, men Smith har lågt blodsukker, lengtar etter ei bensinstasjonpølse og er småsur. På toppen av denne potente situasjonen strøymer brått den enerverande stemma til Joni Mitchell ut av musikkanlegget i bilen, «den helvetes kvininga over oktavvariasjonar att», som høyrest ut som ei bie fanga i ein sidespegel, og som normalt irriterer vitet av ho. Men der, ute blant klosterruinar og grøne grassletter, med ei sjenerøs sol som let varmen fløyme over dei, og med ektemannen, poeten, som siterer eit dikt av Wordsworth, tek Smith seg i å umedvite nynne ein Mitchell-låt.
Endringa, ein transformasjon, har skjedd. Perspektivet til Smith, skriv Felski, må i tidsintervallet mellom dei første lyttingane og Wales-turenha undergått eit dramatisk skifte, slik mitt perspektiv på Brun må ha gjort, men korleis?
Å hekte seg på
Var det studievenene hennar, som lo av ho då ho først fortalde at ho ikkje likte Mitchell? Var det utdanninga hennar mellom den gong og turen til Wales? Var det mannen? Var det musikken i seg sjølv? Korleis forklarar vi den første antipatien, eller likesæla hennar, og korleis forklarar vi Smith sitt modna mottaksapparat til Mitchell mange år seinare? Slike transformasjonar interesserer postkritikarar som Felski, litteraturforskarar som ynsker tilknytingsdrivne i tillegg til ideologiforklarande tolkingar av bøker og annan kunst.
Men korleis er denne varmare og meir sjenerøse lesemåten relevant i klasserommet eller på biblioteket, spør Felski i eit anna kapittel i Hooked som eg hadde sansen for, kapittel fire, Interpreting as Relating. For det første, skriv ho, er metoden ein lesemåte som bind saman den profesjonelle lesaren og amatørlesaren. For det andre gjer metoden i beste fall lesaren medviten om kvifor han eller ho er knytt til visse kunstverk til visse tider. For det tredje er metoden inkluderande, noko som er spesielt viktig, meiner Felski, på rotete, heterogene stader som klasserom og bibliotek.
Smith Har Lågt blodsukker, Lengtar etter ei bensinstasjonpølse og er småsur
Det sympatiske målet hennar, slik eg les det, er å hekte fleire studentar til humaniora og fleire besøkande til biblioteka og dermed sikre ei robust framtid for litteraturfaget, noko som igjen vil sikre kritiske tenkarar i samfunnet. Postkritikk handlar, med Jessica Swoboda sin velformulerte refleksjon, om «å øve på verdsetting gjennom å verdsette eit kunstverk og sitt eige forhold til verket». Lesemåten er altså ein måte å skape fellesskap på, ei rørsle mot mangfald og inkludering. Verdsettande lesing legg vekt på å bygge opp i staden for å rive ned og ser ikkje ideologikritikarar som motstandarar, men som allierte, skriv Swoboda.
Michael Lundblad fryktar auka politisk ekstremisme og rasisme, skriv han, og vil truleg halde fram med å saumfare romanar og filmar for problematiske diskursar. Det er eg glad for. Aukande antisemittisme, auka ulikskap som følgje av pandemien og den stadig påtrengande klima- og naturkrisa gjer ikkje underverk for det polariserte ordskiftet vi har i dag, og bør haldast litteraturkritisk auge med. Men eg er også ein felskianar, med hud, hjarte og hår, mest det. Vis meg det du ser står på spel både for oss og for deg i og ikring ein tekst, vis meg kva du kjenner medan du les, lyttar, ser. Og etterpå, fortel kva som gjer at adrenalinet pumpar ut i kroppen din når du legg frå deg ei bok, og kva som skjer når du då reiser deg, set boka inn i bokhylla, tek på deg ei lett jakke og går ut i verda.
Monica Bjermeland er litteraturvitar og forfattar.
Litteraturliste
Bjermeland, Monica. «Antisemittismens omskiftelighet» på hlsenteret.no, web 15. november, 2019.
Felski, Rita. The Limits of Critique, The University of Chicago Press, 2015.
Felski, Rita. Hooked: Art and Attachment, The University of Chicago Press, 2020.
Jordheim, Helge og Tore Rem. «Hva skal vi med humaniora?», Fritt Ord, 2014.
Liming, Sheila. «Fighting Words» i Los Angeles Review of Books, web 14. desember, 2020.
Lundblad, Michael. «The Future of Reading: Animality, Illness, and the Politics of Critique» i The Future of Literary Studies av Jakob Lothe (red.), Novus Press, 2017.
Moi, Toril. «Nothing is Hidden: From Confusion to Clarity; or, Wittgenstein on Critique» i Critique and Postcritique av Elizabeth S. Anker og Rita Felski (red.), Duke University Press, 2017.
Schmidt, Benjamin. «The Humanities Are in Crisis», The Atlantic, web 23. august, 2018.
Smith, Zadie. «Some Notes on Attunement», The New Yorker, web 9. desember, 2012.
Swoboda, Jessica. «Practicing Acknowledgement», The Point, web 9. februar, 2021.
Kven er Rita Felski?
- Ein av frontfigurane i det ein kan kalle ei postkritikk-rørsle som arbeider for andre måtar å lese og tolke litteratur på enn den, ifølgje dei, negative og smått elitistiske ideologikritikken som er basert i kritisk teori. Toril Moi, Elizabeth Anker, Donna Haraway og Bruno Latour er andre namn i denne «rørsla».
- Felski studerer (likevel) litteratur innanfor rammeverka feminisme, kulturstudiar, modernisme og postmodernisme, i tillegg til estetikk.
- I fjor vinter gav ho ut boka Hooked: Art and Attachment som utforskar korleis vi lesarar, lyttarar og sjåarar knyter oss til kunstverk – og korleis kunsten revitaliserer og rekontekstualiserer framfor å destabilisere og demystifisere.
- Felski er også forfattar av den populære boka Limits of Critique,som kom ut i 2015, og medredaktør for ein slags oppfølgjar, Critique and Postcritique, som kom i 2017.
- Professor i engelskspråkleg litteratur ved University of Virginia, USA.
- Inne i sitt siste år som Niels Bohr-professor ved Syddansk Universitet, der ho har arbeidd halv tid på dansk statsstipendiat dei siste fire åra.
