Han er litt retro for meg, denne vegen, seier Einar Økland. Han går ikkje denne vegen til vanleg, berre når han skal ta bussen. Den nye vegen går litt lenger borte, medan den gamle vegen går langs bekken. Bekken der den kvite skumtoppen ligg. Skumtoppen har ligge over hølen i over femti år.
Av Inger Bråtveit
Sjå der der! Der ser du han , seier Einar Økland, Og ganske rett. Mellom nakne, lauvfelde greiner stikk skumtoppen fram. Han ligg og driv i bekken. Rundt og rundt. Kvit og lett. Han har sagt at ho skal dra i snora med ein gong Kystbussen har kryssa Bømlafiorden og ho ser i dagslyset. Dagslyset kjem, og bussen stoppar ved skuret der Einar Økland tek imot. Saman går dei langs gamlevegen. Praten går om snille bussjåførar og tider då bekkefisket var på sitt beste Einar Økland syner fram det vesle torvhuset der dei ein gong turka delar av Mor Noregs jord, ein kantslegen grøftekant og nabohuset der skomakaren budde. Vegen går vidare, forbi den utgravne myra der dammar ligg og speglar seg i trehimmelen, før ei kvitmåla løe med raude kantar dukkar fram.
– Her bur me, seier han og peikar bort på huset, hagen og fiske dammen. På tunet, ridestøvleståande på ei stor helle tek ryttaren og ektefellen Liv Marit imot. Hesten går bak gjerdet med bandasje på eine foten. Me går inn i huset.
– Ja, no skal me snakka litt om det som har vore, og det s om skal koma. Du har skrive noko du kallar for folkeminne, Kva for litterær sjanger skriv folkeminna seg inn i?
– Folkeminna finn eg i min eigen hug, både som mentalt innhald og som mental « smak », «fascinasjon» og forman de impuls, Det litterære produktet som eg samlar, redigerer og offentleggjer som eit slag dikt, kallar eg folkeminne, Ei personleg handtering av eit upersonleg stoff.
– Upersonleg?
– Eg har ei mediumistisk haldning til den kunstnarlege produksjonen min. Både praksisen og synet på praksisen min er forma av historia og omstenda. Der folk lever, vil det alltid bli dikta, Nokre syng og fortel, andre høyrer etter, Eg går ikkje omkring og trur at eg er eineståande, og slik sett har eg både eit audmjukt og eit polemisk syn på litteraturen.
– Men det er du som skriv. Du som ber, samlar i nn og ferdast i di eiga samtid. Som styrer ditt eige samtidsmuseum. Speglar ikkje dette deg og dine på noko vis?
– Ja, men skrivinga – og endå meir offentleggjeringa – er ei sosial handling, som forandrar og overstyrer meg som avsendar. Eg ser på skrivinga som ei søking etter ein utveg, ein syntese, ei god form. Når eg skriv, navigerer eg ut frå ei misnøye – eller fleire! Misnøya er den vurderande og formande krafta. «Stryk dette! Skriv om! Her er noko gale,» seier misnøya til meg. Men misnøya kan og koma utanfrå. Eg har ikkje skapt henne. Ho er som alt anna: berre eit lån.
Du må overvinna frykta for både babbelet og faglitteraturen.
– Og korleis veit ein når det er godt, at no står diktet?
– Eg nøyer meg med å seia at eit godt dikt er eit dikt som ikkje er dårleg. Det betyr som oftast berre at ein ikkje greier få det til betre, Skriving er venting og tolmod før skrivinga tek til. Så kan heller sjølve den fysiske nedskrivinga skje i ein fart. Du må gjennom mange stadium før du greier å finna ut kor du har autoritet. Du må overvinna frykta for både babbelet og faglitteraturen. Du må organisera utrykket. Til sjuande og sist sit du att med kritikken over kven du trur du er. Då nyttar det ikkje å koma med orsakingar. Slike som: Hadde eg berre hatt betre tid, eller hadde eg berre lese den eller den boka. Då er det for seint. Du tok deg ikkje meir tid, Du las ikkje det du burde … Du var ikkje betre, Eller for å seia det meir praktisk: Du var ein dårleg lesar. For du skriv ikkje betre enn du les, Du må kunnelesa din eigen tekst og kunne skilja godt og dårleg.
– Men skriving er vel og ei slags tru? Tru gjennom ein konstant skrivetvil? I alle fall er d et slik for min eigen del, at det er vanskeleg å halda seg skrivande i trua ell er ha trua på det ein skriv.
– Ein er jo støtt fri til å la vera – det er ingen som har bede oss om å skriva. Sett med andre sine augo, som er dei me ser med, er det eit oppdrag ein har gitt seg sjølv. Eg ser ikkje så strengt moralsk på dette. Eg gidd verken å tvila eller å tru så veldig. Det er ei vanleg menneskeleg drift å forma ord og kjenna glede over å få det til. Ei allmenn arbeidsglede ein kvar arbeidar har som identifiserer seg med eige arbeid. Skrivinga er elles ein industri som ein fort tilpassar seg til, og det utan altfor mykje industrispionasje. Du skal ha mange talent for å kunna skriva. Du må som sagt vera tolmodig, kunna organisera stoffet og du må kunna eit minimum av ortografi osv. Innanfor den litterære industrien kan du oppnå framgang og driva det til noko på to måtar: Du kan skriva om noko oppsiktsvekkjande, eller du kan skriva godt, faglitterært som skjønnlitterært. Dermed er du innanfor systemet. Tru og tvil er noko etterhengt. Også dei som søkjer det oppsiktsvekkjande, pyntar seg med tvil og tru. Ikkje minst tru.
– Men det kan jo synast som om mange kjem ganske langt akkurat på denne måten. Eg har både krigskorrespondentar, vaskegutar og prestar i tankane. Forfattarar som ikkje berre kan selja seg og sitt, men som heilt medvite gjer dette til privat pengemaskin. Det kan no ikkje vera så kjekt for deg å sjå på, du som har vore med og bygd opp ei stifting som Norsk Forfattersentrum?
– «Men er ikke det bare bra da?» hermar Økland på positiv austlandsdialekt, men held alvorleg fram: – No er me inne på litteraturens rolletap. Det er rimeleg at det er korne så langt, eller at det måtte gå slik. Mange forfattarar har hatt ei dum tru. Litteraturen deira har enda opp som ferskvare eigna til hastig konsum.
– Du har sjølv debutert ein gong.
– Eg kjende det som eg var avslørt, og var flau i fleire år etterpå. Møtte eg folk, prøvde eg å snakka det heile vekk. Eg var redd folk skulle lesa det eg hadde skrive, og sjå kven eg var. Sandemose sa han kunne ha over kven du trur er. skrive fire bøker i året om det ikkje hadde vore for at han hadde skam i livet. Eg tykte ei bok var skammeleg nok. I dag er det annleis. Å gi ut ei bok er som å vaska eit plagg i vaskemaskina. Ein puttar manuskriptet inn, for å få det nyvaska og ferdig ut att. Det er ingen som er flaue over å ha skrive ei bok i dag.
– Jo. Det er det …
– Eg hadde aldri snakka med ein forfattar før eg debuterte. Det var mykje dei ikkje hadde fortalt meg. Eg kjende meg underernært og veldig sugen. Eg var hol etter kunnskap. Eg var ikkje saman med kollegaer før året etter debuten. Det var på eit nachspiel i Oslo i -64 der folk var vennlege og eg var forknytt. Og så var eg ein gong i NRK, saman med ein annan debutant, Finn Alnæs. Me sat og venta saman på gangen før me skulle inn og intervjuast. Han hadde ein svart liten kasse på fanget, noko som eg seinare lærte å kjenna under namnet «stresskoffert»,- den fyrste eg såg av det slaget. Alnæs var svært spottande og nedlatande og spurde meg om eg ikkje snart skulle reisa heim att til garden. Så var det fem minuttar i studio og ut. Det var det.
for å seia det enkelt: Somme er du i lag med, andre ikkje.
– Men eg tenkjer på deg og din generasjon. På Olav H. Hauge i Hardanger og ser føre meg ein mann som tok imot med moral. Manglar ein fornuftige folk å gå til i dag?
– Nei, det gjer ein vel aldri, dersom ein er så fornuftig sjølv at ein ser etter fornuftige folk. Men det kan vera vanskeleg å finna adressa. Olav H. Hauge var ein god kjenning og kamerat, ein gentleman. Eg visste mykje om bakgrunnen hans, og om bygdelivet som me begge to på kvart vårt vis var innlevde i.
– Og reint tekstleg, kva hadde han å seia for di eiga skriving?
– Me var venner, og slik var han ein viktig person. Han stod i ein mellomposisjon mellom vestnorsk målrørsle og eit poetisk samtidsutrykk med internasjonal orientering. Forfattarar er taktfulle slik. Han hadde ein måte åom vera på som eg likte og du merka at han likte samværet vårt og. Me kunne ofte krangla om ting. Hauge lika å yppa seg og seia meg imot før eg rakk å opna munnen. Han hadde til dømes eit ganske anna perspektiv på målsak enn meg, sjølv om me var samde det all er meste. Me hadde ei felles samværs-glede. Eller for å seia det enkelt: Somme er du i lag med, andre ikkje. Eg skulle gjerne kunna seia at eg vart meir kritisk av å vera i lag med han, men det ville vera å lyga. Han opna hell er for nye poetiske gleder.
– Men du sjølv då? Eg tenkjer særleg på ansvarsrolla du har, som ein farleg, klok nynorsk maktperson?
– Hø hø hø .. Ja eg ser Cecilie Seiness skreiv det i Dag og Tid. Det er noko eg handterer skruppellaust og forfengeleg. Eg har verken noko å tapa eller å vinna ved å vera ein maktperson. Fleire avmektige forfattarar burde skriva essayistikk. Særleg kvinner. I essayet finn du ut kva du kan og ikkje kan, og får sjansen til å seia det direkte. Det er ein viktig muskel å trena opp for dei som elles berre skriv lygebøker. No meiner eg ikkje at ein artikkel eller eit essay er ein god snarveg inn i litteraturen, det er snarare snakk om ei utviding av litteraturomgrepet. Dag Østerberg eller Jon Hellesnes treng ikkje byrja å skriva romanar.
– Du vil at kvinnene skal ut og slåst på mennene sitt felt? At essayistikken så langt har vore mannfolka sitt domene, og difor må kvinnene ut og posisjonera seg?
– Den skriftlege litteraturen er maskulin i struktur og tradisjon uansett sjanger. Dei kvinnene som har nådd langt innanfor litteraturen, er mandige skribentar som Sigrid Undset. Ho var minst like tøff som sjikanøse Helge Krog. Ho kunne botanikk og historie, og interesserte seg slik for eit kunnskapsstoff litt i utkant en av det samtidige kollegaer sysla med. Undset var ein intellektuell i ordets rette forstand. Eg trur ikkje Krog og folka rundt han hadde så mykje sans for botanikk, for å seia det slik. Høhø … Høyrer ein Karin Moe lesa opp eit dikt, kan ein fort tenkja at ho er litt av ein kunstnarbajas, men når ein les essaya hennar, vert biletet eit anna. Kvinnene skulle våga å gi seg i kast med den allvitande bløffen som essaysjangeren krev. Der kan dei omskapa eller utnytta liva og kunnskapane sine. Mannfolka er ikkje redde for å skapa liva sine om til gull når dei skriv. Kva enn ein mann har teke i før han vart forfattar, har vore svært viktig for skrivinga hans. Om han har vore lagerarbeider, er det glimrande. Har han vore med i borgarkrigen i Spania, er det glimrande. Alt menn har gjort, vert glim-rande.
– Men som nynorsk maktperson og konsulent for Samlaget, greier du og forlaget ditt å ta vare på dei unge kvinnelege forfattarrøystene?
– Det vert fort ein foreldre – barn relasjon mellom forlag og forfattar. Me foreldre k an vera stolte og kjenna oss vellykka som har fått så flott e, klo k e, sjølvstendige barn, og like fullt kan dei same barna vera misnøgde og skamfulle over foreldra sine. Det er nok ikkje eg som står i vegen for desse jentene. Det er dei samtidige gutane, som sjølv berre har gitt ut ei bok eller to som er dei reelle konkurrentane. Dagens unge nynorskskrivande jenter ville neppe ha opplevd nokon ekstra framgang om ein sånn som eg hadde tatt eit hint og heller vorte gymnastikklærar på ein guteskule i 1963 enn å debutera som nynorsk bokskrivar, anternativt heller skriva bøkene mine på bokmål slik at kjønsskuggen fall over bokmålsjentene. Til liks med mannlege nynorskforfattarar flest kan eg nok ikkje rosa meg av anna ennå ha sleppt mange kvinnelege bokmålsskribentar forbi meg.
Det svingar ein bil inn på tunet. Det er handelslagsvarene som kjem. Einar Økland sprett opp og ut. Katten som til no har lege ute, nedsøkkt i ei lita seng av lauv, smett inn døra før ho rekk å gå att. Denne katten let seg ikkje klappa. Let seg ikkje lokka, men går opp og ned trappene heilt til eigaren kjem inn døra igjen. Då spring katten ut.
– Ja vel, pus, seier Einar og lukkar døra att etter eit raskt potesprang over dørstokken. Einar Økland fortel meir om Samlaget og jentene. Om korleis den kvinnelege intelligentsiaen tek vegen til andre institusjonar. Me snakkar litt om forlag og forlagsfolk, og Einar gir meg eit og anna stalltips om korleis eg skal gå fram for å få eit manus antatt. Og han fortel meg korleis eg slett ikkje skal gjera det. Han lærer meg at forlagsfolk er rundbrennarar, og syner meg nye måtar å spela korta på. Så går praten over på den utolmodige ungdomskulturen og dei som ikkje handterer å vere ein offentleg figur.
– Eg har lita tiltru til offentlege massemedium. Det er dei redaksjonelle prioriteringane og vala deira eg mistrur. Det einaste det går an å tru på er, er personar.
Eg seier gjerne ja til å uttala meg om smaken på gammal-ost, men når det gjeld dagens praktisering av beredskapslovene, ber eg om å få sleppa.
Og Økland held fram etter ein søt sjokoladebit.
Der er offentleg overforbruk av impulsiv individualisme. Mang greie folk vert idiotar når dei «ytrar seg». Dei som veit kva dei meiner, gøymer seg når innkallinga til å ytra seg kjem frå redaksjonane. Dei veit også kva andre fornuftige folk meiner utan at dei må lesa om det i debattspaltane. Eg seier gjerne ja til å uttala meg om smaken på gammal-ost, men når det gjeld dagens praktisering av beredskapslovene, ber eg om å få sleppa. Det er irrasjonelt, men det finst eit hemmeleg brorskap mellom forfattarar som gjer at dei ofte kan kjenna kvarandre att og vita kva den andre tenkjer, utan at dei står kvarandre nær. Einskilde veit du er forfattarar før dei har gitt ut ei einaste bok. Eg minnest Kari Bøge som eit herleg døme på dette. Eller Tone Hødnebø, som eg så vidt såg då ho gjekk på forfattarutdanninga i Bø. Det lyste av henne! Lyste av ekte sinn. Du berre visste at kva enn som måtte koma frå henne, ja så var det bra og ville setja deg i rørsle. Eg brukar å seia at det er betre med ei dårleg bok av ein so meir forfattar , ei bra bok av ein som ikkje er forfattar. Det burde kanskje ikkje ha vore slik, men det er mi subjektive røynsle.
Meiner du mykje av den norske skjønnlitteraturen er spekulativ?
Nei. Det er ikkje den norske skjønnlitteraturen som er spekulativ. Det er omgangen med litteraturen som er spekulativ. Den journalistiske omgangen verkar oppsplittande og let mykje viktig litteratur liggja att.
Ja, no har du no ein gong sagt at ein ikkje skal gjera så stort nummer ut av litteraturen. At litteraturen til dels er unyttng. Men fantasien kjem ein ikkje utanom?
Eg får seia det same som Zinken Hopp sa med tunge, alvorlege augo: «Noen sier at alle mennesker har fantasi, men de har ikkje det», siterer Einar Økland saktmodig og lågt.
Fantasi er ikkje identisk med forandring og nylaging eller med roting og søl og «hittepaasomhed». Fantasi er problemløysing, innleving, kombinasjonsevne, framsyn, omtanke, minne og levande innsikt som tek omsyn til både gleda ved overrasking og forenkling så vel som mismodet over det som er keisamt, det som er borte. Med eit anna ord er fantasi noko som liknar mykje på humaniteten og intelligensen vår. Det er fantasilaust å eta opp barna sine, men ein kan godt la ein fantasifull kokk laga fantastiske rettar av dei. For no å ta eit døme frå den aktuelle samfunnssituasjonen vår.
Me skulle jo snakka litt om gamle dagar og då kjem me ikkje utanom profiltida og -gjengen. Det er jo ganske rart, men de er her framleis: vår kjem, profilgjengen trommar seg saman. Haust kjem, og de er her igjen?
Det er no andre enn oss som kallar inn til dei møta då. Profil var ein ballong som sprakk fort, no er dei borte, proklamerte ei dame som kalla seg Birgit Wiig i ei bok om vår nære noregshistore som kom ut for nesten tjue år sidan. Det var feministisk ønsketenking. Me hadde meir staying power enn både ho og me visste. Men kven me var? Ei handfull subjektivistar som ikkje hadde anna å fara med enn oss sjølve. Ei lystig gruppe av blyge og romantiske kunstnarar med arbeidslyst, men utan praktiske karriereplanar. Det var ingen av oss som konkurrerte. Ein kan samanlikna oss med ei fagkritisk kollokviegruppe. Alle hadde ulike familie – og geografiske bakgrunnar. Me var ein svært heterogen redaksjon. Kollektivt hadde me ingen nær omgang på fritida, alle hadde sine liv utanom. Om me møttest, var det helst to og to. Men me såg at me hadde ei oppgåve som ingen hadde teke fatt på. Ingen av oss som var med, visste korleis framtida kom til å arta seg. Vår personlege ambisjon var lett bohemaktig. Vera frilanser og skriva bøker var det me ville. Sjølv om alle hadde auga for politiske fenomen, var det ingen som hadde personlege ambisjonar om ein politisk karriere dei åra eg var i Profil. I dag veit me korleis det gjekk med oss.
Men de levde samtidig, om ikkje saman, og rusa dykk vel slik sett på kvarandre? De melde jo bøker for kvarandre?
Rus er eit viktig stikkord for siste halvdel av 60-åra, Profils tid, men profilfolka var skeptiske til ruskulturen og sverma verken for eksotiske hallusinogen eller norsk fyll. Det hende saktens at nokre gjekk ut og drakk øl etter eit møte eller ein dugnad, men eg såg aldri alkohol på eit redaksjonsmøte. Det stemmer at me hadde sans for kvarandre som personar, det kom likevel helst til uttrykk gjennom lått og gjensidig dritkasting. Me visste lite eller ingenting om kva slags bøker dei andre skreiv, før dei låg føre. Og om me rusa oss på noko, må det ha vore felles fiendar og felles misnøye. Og lått. Eg tykkjer framleis at det heller er for få enn for mange forfattarar som skriv om bøkene til kollegaer. Skulle ein ha nokon habilitetsregel, måtte det kanskje vera at ein forfattar bør la vera å melda ei bok av ein kollega den sesongen ho eller han ikkje har bok ute sjølv, for når ein sjølv ikkje er med, er ein gjerne urimeleg kritikksjuk, sur, negativ, misunneleg, usjenerøs, medan ein derimot gjerne vert audmjuk og glad og forståingsfull den sesongen ein sjølv har ny bok ute.
Eg tenkjer på retorikken og smigrekunsten som på mange vis viskar ut skiljet mellom sant og usant. Som set grenser mellom kven som er innanfor eller utanfor …
I ei ny bok er dette med sant eller usant i utgangspunktet uavklara. All bokdømming er freistnader på ei avklaring. Profilfolka hadde sine inklinasjonar, dei var tydelege nok, men smisking og panegyrikk låg ikkje for dei. I høve til yngre kollegaer utanfor redaksjonen var me inkluderande og ikkje ekskluderande. Det var ikkje planlagt. Me var eit kontaktstoff som gjorde det lettare for andre å tenkja at dei ikkje var åleine. Det var nok denne sida ved Profil som etablissementet mislikte mest. Denne kollegiale sansen kunne dei verken gripa eller begripa. Reaksjonane har overraska og forskrekka oss til denne dag. I retrospekt kan eg berre seia at me var freidige og naivt optimistiske. Folk i dag får etterprøva bokmeldingane og bøkene våre frå dent tida.
Du kunne vera ganske skarp du, kunne du ikkje?
I profiltida var me vane med å vere respektlause mot eiannan. Det har med tillit å gjera. Me kunne vera lumske og ironiske, men eigentleg var det heile ganske naivt og truskuldig. Eg har vel vore både sarkastisk og spydig. Eg likar det ikkje i dag, at eg gav etter for mine satiriske impulsar når eg tok til motmæle eller forsvar. Det er ei side eg ikkje vil syna til andre enn dei aller næraste. Eg har altfor lett for det.
Er det bøker du meiner det er verdt å lesa som du synest andre burde lytta til?
Eg veit jo ikkje kva lyttesituasjon andre folk er i, og å velja bøker for andre er eg utgangspunktet noko skeptisk til. Sjølv navigerer eg mykje ut frå fordommar. Hmmm.
Er ikkje det eit noko passivt syn på litteraturen, å navigera ut frå fordommar?
Nei, det må no seiast å vera svært så aktivt! Ein kan ikkje alltid venta til etterpå før ein dømmer. Då er det for seint. Ein er heilt avhengig av å ha fordommar. Det skal ikkje meir til enn ein tittel, før fordommane melder seg. Men når det gjeld musikk, lyttar eg gjerne til mangt eg aldri før har høyrt eller visst om. Det handlar vel ofte meir om kven som finn den gode litteraturen, enn kven som ikkje finn han.
Eg ser bort på datamaskina til diktaren. Han har alt spelt eit par av dei mange fuglelydane han har laga bak Stella Polarisskjermbiletet. Mørket har lagt seg mot stoveglasa, og den eine Kystbussen etter den andre har fare forbi der oppe på nyvegen. Økland snakkar om nynorsken og seier at det omtrent ikkje finst forfattarar att i målrørsla.
– Når såg du sist ei gruppe forfattarar på eit møte i Noregs Mållag? spør Økland seg og sitt besøk, og held fram:
– For meg er ikkje nynorsken stor nok til å dekka heile livet, det er ein deldisiplin. Det er mange som meiner at ein som nynorskbrukar også må tenkja slik eller slik og oppføra seg målførerett. At det nynorske er ei totalforståing som heile mannelivet kan kapslast inn i. Men du kan ikkje forlanga at nokon skal vera språkengasjerte og eindimensjonale døgnet rundt. Du finn mange knudrete mannfolkfjes i målrørsla. Men det er ikkje så veldig mange nynorske homsar eller lesber med. Målrørsla er sterkt heterofil og svært maskulint orientert. Menn søkjer sjeldan målrørsla for å finna seg kvinner. Og kvinner som søkjer kvinner, vil heller ikkje finna dei der. Det er ikkje som i Ten Sing. Nei, målrørsla verkar ikkje særleg sexy og byr ikkje på så veldig mange freistarinner. Då er det litt betre på Samlaget, berre ta ein telefon dit. Kven er det som tek imot deg? Ikkje ei normalisert nynorsk mannsrøyst, slik ein kanskje kunne frykta, nei, sentralbordet svarar som oftast søtt og kvinneleg på bokmål. Noko som forresten ofte gjer at ein bokmålsforfattar som er innom, straks får lyst til å skriva si neste bok på nynorsk og gi henne ut der.
Økland snakkar seg varm om hemma innflyttarungdom som seinare får ungar som snakkar bokmål. Om festar med trekkspel og traurige rytmeboksar som er til å grina av. Og om manglande nynorsk kiosklitteratur.
– Det finst ikkje ein nynorsk sydentur. Ikkje ein einaste Cola- eller Lewis-buksereklame. Ingen revy- eller slagertradisjon. Nynorsken har knapt eit klesplagg, anna enn bunaden. Me har ikkje noko underklassespråk, ikkje nokon Bylitteratur, Det finst berre god litteratur på nynorsk.
– Du snakkar ganske mykje, du. Eg tenkjer til dømes på tidlegare i haust då du las opp i Bergen. Det var ein del snakk før sjølve dikt-lesinga? Eg lurer litt på kor skiljet går mellom pludring og snakk, ja eg meiner, kva tid skal ein verkeleg lytta?
– Å, så eg gjorde det ja. Javel ja. Kona mi seier støtt at eg bør slutta med det. Dei er komne for å høyra dikta dine, seier ho. Hmmm. Vel, eg stolar ikkje på spontaniteten. Eg tenkjer ikkje når eg snakkar, for tenkja har eg gjort på førehand. Difor kan eg vera spontan utan å dumma meg ut. Somme gonger når folk møtest, og det hender det jo at folk gjer, vert det drukke alkohol. Eg er ikkje ein avdei som er redd for å seia nok dumt i fylla. Eg opererer ikkje med grenser for vka som kan og ikkje kan snakkast om etter eit visst alkoholkonsum. Det kjem ikkje noko anna frå meg i den tilstanden enn om eg hadde vore edru. Eg brukar å seie at mitt ikkje-medvitne eg er klokare enn mitt medvitne eg. Dikta mine kan folk lesa sjølve når dei er komne heim
– Me byrja snakka om minne. Kva er minne for noko? Trur du det er nyttig åå ha godt minne når du skal skriva?
– Eg svarar som djevelens advokat: takk og pris for at me har gløymsla. Minne er i alle fall noko ganske anna enn å ha god hugs. Minnet er den delen av medvitet som formar all vår erindring og alle våre inntrykk. Minnet fortel meir om korleis du ser på deg sjølv enn kva det fortel om gamle dagar. Du kan minnast det sjølv på ein heldig eller uheldig måte. Minnet er ei sjølvoppfatning og kan slik liknast med skriving. Du vert den du skriv. Når du skriv noko godt, er du i kontakt med deg sjølv. Du har vore lenger saman med skrifta di enn du har vore saman med fiendane dine. Når andre folk møter deg, møter dei deg på dette tekstgrunnlaget. Når du så neste gong har skrive noko heilt annleis enn det fyrste, gir dei opp. Og du sit att med minnet og med undringa: var eg verkeleg så klok og oppfinnsam? Då har det nok vore den delen av deg som redigerer, som har slege inn som medviten kraft. Det er som å sykla. Skal du sykla, så syklar du, du tenkjer ikkje. Skriving er eit kompromiss mellom mange ulike tildriv. Ein er heile tida på nippet til å skriva slik eller slik, men så tek ein seg i det.
– Men kva veit vel eg med min bortblåste realartium? Eg har ikkje studert språk eller litteratur. Eg har studert restavfallet i verda på amatørars vis slik eg har funne det ilandreke i mi avsides vestvik.
– Nei, no må du ikkje kokettera, Økland!
– Det er ikkje kokettering, men eit samandrag av ei sanning. Likevel; eg har no greidd meg, eg, det koketterer eg med.
– Og du, eg lurte på om du har eit godt råd å koma med til skrivande folk, slik heilt til slutt.
– Trua på gode råd eller verdien av gode råd mellom generasjonar. .. eg veit ikkje. Om nokon spør meg om noko praktisk eller konkret, tenner eg straks. Eg veit ikkje om det kan hjelpa, og heller ikkje kor folk vil eller skal. Eg ynskjer rett nok at det skal gå vel med folk, men om dei klarar seg fordi dei har fått så mange gode råd, veit eg ingenting om. Eg mista tidleg far min, men onkelen min gav meg ein gong eitt av dei beste og mest praktiske råda sine. Han var sjømann , og ein dag sa han i stort alvor: «Einar. Kva du enn måtte finna på, så må du aldri byrja barbera deg på halsen.». Den slags. Men som naiv alvorsmann kan eg røpa kva eg trur ingen kan forsømma utan at det går gale: Sjå på deg sjølv som udanna, uopplust, feilinformer, forført, lurt – og ta ansvar for di eiga utvikling.
Siste Kystbuss nærmar seg på nyvegen. Svart regn piskar mot glasa. Einar seier han vil fylgja meg, tek på seg ei raud huve og trillar sykkelen fram. Ryttarkona lagar ei niste av bollar og mandarinar. I mørket, under paraplyen går praten godt og føtene fort. Me kryssar nyvegen og kjem oss under tak i det sundknuste busskuret utan vegger. Her står me og ventar på lyset frå Kystbussen til det blenkjer i vegpyttane. Einar spring ut i vegen og rettar flathanda fram.
Inger Bråtveit (f. 1978) er forfattar.
Foto: Pernille Marie Walvik/Forlaget Oktober
Artikkelen stod på trykk i Syn og Segn 1-2003.