Jo eldre eg blir, jo oftare undrar eg over kva det er som gjer at det samiske er så viktig for meg. Etter at eg sjølv vart far, har eg funne nye svar.
Av Sigbjørn Skåden
Eg ser meg sjølv i spegelen. Eg er og blir same. Men eg undrar meir over meg sjølv jo eldre eg blir. Eg undrar over den delen av meg som så ubøyeleg tenkjer at han er same. Kva er det eigentleg som held meg fast? Kva i meg er det som held fast ved det å vere same? Eg vaklar ikkje, ikkje tru det. Eg berre spør. Eg er min eigen djevelens advokat. Eg forstår jo korleis det kan sjå ut. Med mitt kvite andlet, mitt hardingfelenamn, mitt norske førstespråk, og mitt mannlege snart middelaldrande kulturmiddelklasseliv i Nord-Noregs største by: Kva er det som gjer meg til minoritet? Kva er det som gjer at eg held fast ved å vere det?
Eg vil fortelje noko om kva eg veit. Og om kva eg hugsar. Og eg må seie noko om snøen.
Der eg kjem frå
Eg vaks opp i ei fillerista bygd. Det høyrest negativt ut, men det er ikkje berre sånn meint. Eg vaks opp fint og lunt i ei bygd med tette band mellom familiane og mykje omsorg mellom folk. Men i ettertid har eg forstått teikna frå barndommen betre. Eg var barn på 1980-talet. Eg tenkjer på det som det siste av ei gammal tid. Dei gamle strukturane fanst framleis. Dei besteforeldregenerasjonen min var ein del av, og som var i ferd med å løysast opp i foreldregenerasjonen min, og som no så å seie er vekke.
Eg vaks opp i ei fillerista bygd.
Det var jordbruk vi dreiv med i heimbygda mi. På 1980-talet var gardane framleis i drift slik dei hadde vore i generasjonar. Grensekomplikasjonar, beitekriser og auka tilflytting av nybyggjarar hadde gjort at mange frå den gamle samiske reindrifta, som i 1751 fekk den norsk-svenske riksgrensa dratt midt i flyttevegen mellom sommar- og vinterbeite, utover på 1800-talet vart tvinga ut av reindrifta. Ein stor del av dei rydda ny jord og vart bufaste på sommarbeita på norsk side av grensa. Det er historia til bygda mi. Denne historia har bygda felles med svært mange slike jordbruksbygder i Nord-Noreg, oppe i marka, under fjellføtene, eit lite stykke frå kysten.
I barndommen min var det framleis besteforeldregenerasjonen min som dreiv gardane. Dei gjorde det på det gamle viset. Dei hadde ingen annan jobb enn å drive gardane som alt då var blitt for små for den norske jordbruksindustrien. I fjøsgangane stod det mjølkeseparatorar. Etter vegane stod det mjølkeramper. I skogane og utmarka beita ku, sau og nokre stader også geiter. Heile storfamilien var med på potetopptakinga og i slåttonna. Barn og barnebarn også. Vi småungane trakka høylasset, gjekk etter og plukka småpoteten dei vaksne hadde late ligge. I pausane kraup vi og laga korridorar i høyet på hesjene, eller kasta gammalpotet med potetslyngene våre.
I ettertid har eg forstått teikna frå barndommen betre.
I gardshuset til besteforeldra mine, der ingen lenger bur, heng det framleis eit luftfoto av den typen som blei populært på den tida, tidleg på 1980-talet. Nokon flaug over garden med småfly og fotograferte. Så kom ein agent på døra nokre dagar seinare og tilbaud luftfoto av garden, innramma og trykt på grovt lerret. Bildet blei tatt den dagen tørrhøyet skulle inn på laden. Bestefar har nyss fylt opp eit lass på høysvansen bakpå den gamle Ford Dextaen og køyrer det i retning laden. Rundt hesjene står dei vaksne og tar seg ein pust mens dei ventar på at bestefar skal komme tilbake for å hente et nytt lass. Og bakpå høylasset sit eg og det jamgamle søskenbarnet mitt. Vi peikar opp mot flyet som krinsar over oss. Vi to skulle nokre år seinare bli dei første i familiehistoria vår som fekk lov til å lære samisk på skolen.
Det var framleis ei gammal tid. Ho var sterkast prega av generasjonen til besteforelda mine. Dei hadde vakse opp i ei samiskspråkleg bygd og lærte ikkje norsk før dei byrja på skolen. Dei hadde sjeldan anna utdanning enn folkeskolen. Dei heldt fram med det livet foreldra deira hadde levd på dei same gardane. Bestemor fortalde at ho som ung hadde drøymt om å bli sjukepleiar. Men utdanninga kosta så mykje at det aldri var ein sjanse. I staden blei ho gardkjerring med masse ungar og gjekk rundt i ring på same plass heile livet. Nett som ei geit, flira ho.
Dei grepa desse menneska tok i livet, tok dei ikkje for seg sjølv. Dei gjorde det for ungane sine. Dei heldt sjølve fram med liva foreldra deira hadde hatt, men dette var generasjonen som slutta å gi det samiske språket vidare til ungane sine. Dei som hadde lært seg norsk først då dei kom på skolen, hadde i løpet av skolegangen opplevd så mykje audmjuking og straff fordi dei snakka samisk, at dei ville skåne ungane sine for det same. Dei snakka skolenorsken sin til ungane, og saman med ungane lærte dei språket betre. Samstundes heldt dei fram med å snakke samisk seg imellom heime, og med slekt og vener i sin generasjon.
Dei som aldri lærte norsk
Verre var det for dei som ikkje fekk barn. Samisken vart det einaste språket dei verkeleg kunne, ettersom dei ikkje hadde ungar som kunne ta dei med inn i den nye norske tida. Eg hugsar ei slik gammal barnlaus dame, ei som gjekk mykje rundt på gardane. Ho var søskenbarnet til bestemor mi og var ofte innom dei på besøk. Ho kom der nedetter vegen nesten alltid kledd i dei same kleda. Ein lang, mørk stakk, grå strikkejakke og skaut på hovudet. Mor mi fortalde at denne dama alltid hadde likt å gjere peik då dei var små, og at ho framleis var ein skøyar som gammal. «Vil guten ha sukkertøy?» sa ho til meg kvar einaste gong. Dei skulle jo liksom snakka norsk til oss ungane, uansett kor dårleg dei kunne det. «Vil guten ha sukkertøy? Vil ikkje guten ha sukkertøy?» gjentok ho og sette skøyaraktige auge i meg mens ho krafsa i lomma på strikkejakka si. Eg ville ikkje ha sukkertøy. Eg vart redd ho når ho kom sånn og berre gjentok dette eine igjen og igjen.
Mange år seinare har eg forstått at ho ikkje hadde så mykje rom i norsken sin. Ho hadde ikkje mykje ho visste å seie på norsk til en liten gut. Det som for meg som barn kanskje verka som ei blanding av ein papegøye og eit anakronistisk fugleskremsel, var ei gammal dame som nok aldri kunne ha hatt noko anna liv enn dette eine. Det nye Noreg som eigentleg allereie hadde slukt oss, ville ho aldri ha hatt føresetnader for å bli ein del av.
Besteforeldregenerasjonen i bygda mi ville noko anna for ungane sine.
Besteforeldregenerasjonen i bygda mi ville noko anna for ungane sine. Dei ville at ungane skulle kunne velje. Overgangen til å snakke norsk med ungane var unison, sjølv om det lykkast med ulikt hell på ulike gardar. Dei vaksne snakka jo samisk seg imellom så ungane høyrde. På mange gardar budde også foreldra deira, min oldeforeldregenerasjon. Dei snakka verkeleg ikkje godt norsk og var difor gjerne nøydde til å snakke ein del samisk med barnebarna.
Bestemor fortalde om det første ho kunne hugse å ha lært seg på norsk. Dette var før ho byrja på skolen. Ho hadde vore nede hos kjøpmannen på kyrkjestaden saman med oldemor. Der hadde ho sett sånne fine esker som kjøpmannen hadde. Då dei kom heim, spurde ho oldemor om dei neste gong dei var hos kjøpmannen, kunne spørje om han hadde ei sånn tom eske som ho kunne få. Ho ville så gjerne ha ho til å ha tinga sine i. Det kunne dei godt spørje om, sa oldemor. Men då måtte ho spørje sjølv. Einaste problemet var at kjøpmannen ikkje kunne samisk, så då måtte bestemor spørje på norsk. Neste gong bestemor skulle vere med til kjøpmannen, sat ho saman med oldemor bakpå hestevogna og terpa på korleis ho skulle seie ærendet sitt på norsk: «Haver I en æske, lad mig så få have den», lærte oldemor henne. Bestemor brukte å flire godt av dette. Det var først mykje seinare at ho hadde skjønt at det var dansk oldemor snakka. For det var det ho hadde lært på skolen.
Å bøye nakken eller ikkje
For besteforeldra mine blei det viktig at ungane skulle få moglegheiter dei sjølve ikkje hadde hatt. Spesielt for bestemor var det viktig at jentene skulle få utdanning, slik at dei ikkje skulle vere avhengige av ein mann med gard. Ungane snakka godt norsk og kunne ta del i den norske velstanden. Av dei ungane som overlevde tuberkulose og andre trugsmål og levde til dei blei vaksne, tok to av døtrene lærarskole, ei utdanna seg innanfor rekneskap og administrasjon, og ei tok den sjukepleiarutdanninga bestemor sjølv hadde drøymt om då ho var ung. For sønene var det ikkje like viktig med utdanning. Dei var jo menn. Men onkelen min som skulle arve garden, tok postskole. Det passa å kombinere postmannjobben med gardsdrifta. Den andre sonen tok seg jobb i gruvene på Svalbard. Dei vart rusta for samfunnet. Dei lærte å vere tøffe og ikkje skamme seg over kven dei var. «Ein kan bøye nakken for mykje», pla bestefar seie, «men ikkje for at ein er same.»
Eg trur dette siste hjelpte mamma og søskena hennar meir enn ein skulle tru. Dei blei ikkje oppdratt til å skjule noko, slik veldig mange i deira generasjon i bygda blei. Dermed blei dei heller ikkje oppdratt til å inst inne skjemmast over det dei kom frå. Det skulle ikkje vere nokon tvil om at dei var samar. Dei skulle vere stolte av det. Ein kunne tenke at dette er eit paradoks, all den tid besteforeldra mine valde å ikkje snakke samisk til ungane sine. Men slik må logikken ha vore. Samisk språk hadde ikkje plass i framtida, men likevel skulle ein vere stolt av det ein var.
Det einaste vi hadde på den tida, var våre eigne familiar.
Det var mange som knakk i bygda mi, i dei etterkrigstiåra då ting skulle forandrast frå å vere ein del av eit gammalt samisk kontinuum til å bli nytilpassa norsk. Eg trur overgangen blei brå i mange familiar. Ungane som vaks opp i denne tida, kom frå heimar der foreldra kunne det nyvalde familiespråket dårleg og ikkje sjølve riktig visste kva som skulle til for å lykkast i det nye idealet dei prøvde å smi for ungane. Men det låg eit press i dette. Ungane skulle lykkast i å fri seg frå det gamle og ta til seg det foreldra ikkje sjølve meistra: å kunne leve saumlaust og gjere suksess i det moderne norske samfunnet. I dei fleste familiane vart det å leggje totalt lokk over den samiske familiehistoria ein del av dette saumlause.
Ungane i desse etterkrigstids-familiane vaks gjerne opp med ein ambivalent graut av frykt, skamkjensle og mindreverdskompleks. Ein av dei viktigaste tinga ein kunne gjere for å bli anerkjent som ein person med verdi, var å skjule familiebakgrunnen sin. Det vart spesielt vanskeleg for dei som ikkje klarte å bere skamma og kompleksa, dei som ikkje tolte presset ute i samfunnet der dei stadig blei avslørt og mint om kor lite verde dei var, uansett kor mykje dei prøvde å skjule bakgrunnen sin. For dei som ikkje lykkast med den store transformasjonen og blei kasta ned igjen i grauten av skam og sjølvbebreiding som forklaring på kvifor dei ikkje fekk det til, blei det ofte spesielt vondt. Desse vonde kjenslene prega bygda mi då eg vaks opp.
Eg hugsar spesielt godt eit av søskenbarna til mamma. Han var ein av fleire som mor mi vaks opp med, som titt og ofte kom full heim til oss. Dette søskenbarnet kunne komme på døra til alle døgnets tider. Men han kom berre når han var full. Skikkeleg, skikkeleg full. Det var vel berre då han torde å møte folk. Eg hugsar eg syntest det var skremmande med ein mann som stinka mange dagars fyll og snakka usamanhengande. Foreldra mine prøvde å skjerme oss ungane, men mamma ville jo ikkje avvise han. For om han ikkje hadde oss å gå til, kven hadde han då? Ofte tok pappa, som ikkje var frå bygda, oss ungane til ein annan del av huset. Men eg sneik meg ofte til å lytte til det som skjedde i stua. Når søskenbarnet sat der åleine saman med mamma, med barndomsvenen sin, endra han seg ofte. Når vi andre var til stades, var han gjerne tøff og breial. Han kunne seie ting på samisk for liksom å sette oss andre fast, vi ungane og gubben som ikkje kunne skikkeleg samisk. Og han flirte av kor vittig det var med oss som skulle vere storsamar. Men han kunne sette oss på plass om han ville. Mamma svarte grettent på samisk at det skulle han berre komme her og tru.
«Ein kan bøye nakken for mykje», pla bestefar seie, «men ikkje for at ein er same.»
Men når dei to var åleine, blei dei begge til nokon andre. Då slo dei over til norsk, barndomsspråket foreldra deira hadde bede dei å snakke. Stemma til søskenbarnet endra karakter til klang av anger, audmjukheit og gråt. Han gret aldri når vi var der. Men eg veit at han gret med mamma. No tenkjer eg at han kom til oss når han ikkje lenger klarte å bere seg sjølv. Når han ikkje lenger greidde å bere den han var blitt. Når han var trykt så djupt ned i denne grauten av ambivalens og skam at han heldt på å miste taket. Då kom han til oss. For trøyst, tryggleik og for å finne tilbake til den ungen han hadde vore, før han knakk der ute i verda.
Mamma brukte ofte å snakke med oss etter at han hadde vore hos oss, ho snakka om kor utruleg snill han hadde vore som unge. For eit fint søskenbarn han hadde vore. Ho sa at det eigentleg var det som blei gale. Snillheita gjorde han sårbar. Det hadde blitt hardt for han. For han hadde møtt det same som ho hadde møtt. Eit tilvære der alle visste kva dei eigentleg var, og der dei som prøvde å snike seg unna eller nekte for det, blei håna og hakka på mest av alle. Nokre makta ikkje å bere det og prøvde å få seg sjølv til å forsvinne, i alkoholen eller på andre vis. Søskenbarnet til mamma var ein av dei. Før eg byrja på ungdomsskolen, var han død. Også han eit slags stilna ekko frå ei gammal tid.
Du er det du hugsar
Eg trur at hugsen din er den du er. At det er dei indre og ytre føresetnadene som skaper rommet for opplevingane og minna dine, som utgjer deg. Dette er føresetnadene som har skapt meg:
Eg vaks opp i ei bygd som heiter Láŋtdievvá, på norsk Planterhaug, i Skånland kommune[1], heilt sør i Troms. Eg vaks opp i ein storfamilie som stod på at vi var samar, i ei tid og på ein stad då fleirtalet av samiske familiar ikkje gjorde det. Eg hugsar at mange, både i og utanfor dei gamle samebygdene, viste open forakt for nettopp det: at vi var samar, og at vi ikkje la skjul på det. Eg hugsar ein besteforeldregenerasjon som helst ikkje ville snakke om tida då dei gjekk på skolen. Til saman har dei likevel fortalt nok til at eg veit nøyaktig korfor dei som byrja i den norske skolen utan å kunne norsk i mellomkrigsåra, vegra seg for å snakke om skoletida då dei blei vaksne. Eg hugsar så mange i den generasjonen som kunne bli så overvelda av den framfuse stoltheita samar i min generasjon våga å vise, at dei gjerne utbraut slikt som «og vi som blei sett på som mindre verdt» med eit uuttalt «og sjå på dokker no». Den utsegna, «vi som blei sett på som mindre verdt», den har eg høyrt i så mange variantar at ho er brent fast i meg.
Eg er født på 1970-talet. Eg vaks opp i ei tid då vi samar på staden ikkje på noko vis var anerkjent i det offentlege. Vi hadde ingenting av det mange i dag tenkjer på som rettvist og vanleg. Det var inga samisk språkundervisning, ingen samiske stadnamn på skilt, ingen i forvaltninga som trong å bry seg om noko samar ønskte seg. I min barndom var ikkje samisk språk og kultur stovereint. Lokale styresmakter kunne ignorere det, og i samfunnet elles kunne det omtalast med openlys forakt, oftast utan at ein møtte motbør. Det einaste vi hadde på den tida, var våre eigne familiar. Dei familiane som våga å stå for at dei var samar, og ei sameforeining som var stifta av desse familiane.
Å vere same er for viktig til at det kan veljast bort.
I mi levetid har dette endra seg. No finst det ei forankring i det offentlege for at også språket vårt og kulturen vår skal bli tatt vare på. Når eg ser på stillinga til urfolk i andre land, kan eg kjenne meg glad for at eg er same i Noreg. Men ingenting har komme utan at vi samar har kjempa for det. Heller ikkje i saker der vi har hatt lova på vår side. Samars rett til å lære samisk på skolen vart lovfesta i 1969, men i min heimkommune var det først i 1987 at lokale skolemyndigheiter tillet undervisning i samisk for ei lita gruppe elevar, deriblant søskenbarnet bakpå traktoren og meg. For dei fleste på den tida var det heller ikkje noka gladsak at nokre samiske ungar fekk lære språket sitt på skolen. Det var uhøyrt.
Sidan 1991 har stadnamnlova slått fast at det offentlege har plikt til å bruke eksisterande samiske stadnamn, blant anna på vegskilt. Men i min heimkommune, der det finst godt over tusen dokumenterte samiske stadnamn, kom dei tre første skilta på samisk først opp tjue år seinare. Langt opp i vårt tusenår argumenterte ordførarar i kommunen enno opent mot skilting av stadnamn på samisk med argument av typen «det vil ta nattesøvnen frå folk». Og ein samiskspråkleg tilsett i kommunen, det fekk vi første gong i fjor.
Når ein ser det meir og meir solide norske lovverket som vernar samisk språk og kultur, når ein ser den stigande entusiasmen over heile landet rundt til dømes den samiske nasjonaldagsfeiringa 6. februar, når ein ser den stadig aukande viljen til å inkludere samisk språk og kultur i storsamfunnet, er det lett å tenkje at det å vere same ikkje kostar noko meir no lenger enn å vere ein jamn norsk nordmann. Ein er jo glad for den velviljen folk viser det samiske. I mitt liv opplever eg verkeleg det store fleirtalet som positive til samisk språk og kultur. Men dei av oss som i kvardagen har investert i det samiske personleg, må framleis i dag kjempe hardare for språket og kulturen vår enn mange trur. Vi ser og opplever ofte komplikasjonar og vanskar som ikkje er så synlege for andre, knytt til samars situasjon.
Den regelrette hetsen og hatytringane samar enno ofte blir utsett for, til dømes i ulike kommentarspor på internett, vil nok vere det mest iaugefallande for folk flest. Dette hatet dryp litt på alle samar, men spesielt går det ut over samiske tradisjonsnæringar som representerer eit anna syn enn det majoritetsbefolkninga oppfattar som «utvikling». Særleg reindrifta må tole å vere hoggestabbe i den offentlege samtalen.
Men eg bur i by og skriv bøker. Livet mitt er ikkje på direkte kollisjonskurs med majoritetssamfunnet sine arealbruksplanar. For meg er det språket som skaper dei største kjenslesvingingane i kvardagen, både avmakt og glede. Spesielt har det blitt sånn etter at eg blei far.
Mellom språka
Eg snakkar samisk. Eg skriv bøker på samisk, og eg bruker språket i alle typar sosiale og faglege samanhengar. Eg kjem likevel aldri til å tenke på meg sjølv som fullstendig samiskspråkleg. Det er ikkje førstespråket mitt. Heime snakka mor mi først norsk til oss ungane. Ho sjølv var ein plass mellom språka, slik eg også kjenner meg. Kjærleiken til samisken er den sterkaste. Men det er norsk vi kan best. Som ung vaksen var mor mi passivt samiskspråkleg. Fordi ho vaks opp med foreldre og besteforeldre som alltid snakka samisk, forstod ho alt som blei sagt, men ho var ikkje van å snakke samisk sjølv. Etter at ho blei mor og vi flytta tilbake til heimbygda hennar då eg var fire, må viljen til å gi samisken vidare til ungane ha auka gradvis. Men eg trur ikkje det var før eg var nær skolealder, at ho byrja snakke det litt heime. Meir konsekvent blei ho først då eg og søskenbarnet byrja med samiskundervisning i femteklasse, med henne som lærar.
Eg sjølv har jobba hardt med samisken min. Spesielt i perioden frå ungdomsskolen og inn i tjueåra jobba eg med samisken med ulike mål for auget. Eit hovudmål var at dersom eg ein dag blei far, skulle eg snakke samisk godt nok til å gi barna mine det eg ikkje fekk, ein samiskspråkleg kvardag frå første dag. Dermed ville eg gi dei grunnlag for å kjenne seg meir heime i samisken enn det eg sjølv nokosinne kjem til å gjere. Det ligg ei kjensle av noko naudsynt i dette for meg. Det å vere same, det å vere ein del av det samiske samfunnet, det å vere i språket så godt som eg kan. Eg har ein hugs som snakkar til meg. Sjå på det du har levd, seier den. Sjå på det du veit om andre sitt liv, i familien din, i bygda di, blant folket ditt. Hugsen seier: Å vere same er å vere i det godes teneste. Å vere same er for viktig til at det kan bli valt bort.
Eg har berre snakka samisk med sonen min sidan han vart fødd. No går han i ein samiskspråkleg barnehage i Tromsø. Når han byrjar på skolen, vil han få eit godt samisktilbod frå første klasse. I NRK-appen og på YouTube finst det eit variert innhald på samisk som han kan sjå. Stundom er det til og med samiskspråklege fritidstilbod han kan delta på. Han får det eg ikkje til fulle fekk, ein barndom der samisk språk speler ei av hovudrollene i kvardagen.
Men hugsen min får han jo ikkje. Han får ikkje kvardagsminne frå ei samisk heimbygd. Han får ikkje oppleve på nært hald dei assimileringsstraumane eg fekk. Han får ikkje til kvardags gå rundt der forgjengarane hans braut jorda og dei før det igjen dreiv reinen på beite. Han får ikkje opplevinga av eit kvardagsliv der det å vere av hans slekt er det vanlege, der fleirtalet trass alt er i same båt, uansett kor ueinige ein kan vere. Han får det veldig mange samiske born i hans generasjon får: ein oppvekst i by ulik den dei samiske foreldra hans hadde. Mykje av det som har fylt mitt hjarte med ei kjensle av å høyre til i det samiske, det får ikkje han.
Slik besteforeldra mine var glade for at ungane deira kunne norsk då dei byrja på skolen og slapp straffa og audmjukinga dei hadde måtta tole, er eg glad for at sonen min slepp å sjå og kjenne på kroppen mykje av det vonde fornorskinga av samane har skapt. Men kjensla av urettvise, kjensla av at det samiske er for viktig til å veljast bort, får han den? Det er rart. På den eine sida ønsker eg at ungane slepp å møte så mykje motstand for at dei er samar, og samstundes er eg uroa for at mangelen på motstand kanskje gjer at dei vil føle at det samiske i grunnen ikkje er så viktig. Det er kanskje paradokset for min generasjon av samar. Samstundes hjelper det å tenke at tidlegare generasjonar samar også har hatt slike identitets-Catch 22. Men vi er framleis her.
Og det er jo ikkje berre opposisjonslysta som gjer det. Det er jo ikkje berre viljen til å rette opp urett. Då sonen min blei født og eg skjønte at det skulle gå bra for meg å snakke samisk til han, opna det seg ein ny kjærleik. Eg visste jo frå før at eg var teknisk i stand til å snakke det. Men var det i stand til å bere kjærleiken til ein son, eit språk som ikkje var førstespråket mitt? Det visste eg ikkje. No veit eg det. Saman med han har eg òg på sett og vis fått samisken i gåve. Med han skin det samiske språket endå sterkare enn før.
Eg har snakka mykje om den samiske identiteten som noko hardt. Om hugsen som skaper motstand i ein, ein vilje til å stå imot det som er urettvist. Men den samiske identiteten er sjølvsagt også noko mjukt. Noko som framkallar kjærleik. Det er som det støtt er med kjærleik. Det er ikkje så lett å sette fingeren på nett kva det er som utløyser han. Men det må vere noko i måten ein blir sveisa saman med andre på i det samiske fellesskapet. Med samisk slekt og familie. Med samiske vener. For meg har det alltid vore livgivande å vere ein del av den samiske verda. Gleda i små felles framsteg, gleda i felles referansar, gleda i det å føle på eit solidaritetsband som ikkje kan bli bytt ut eller er til sals på identitetsmarknaden. Det er der alltid, i gode og vonde dagar.
Det er språket eg har jakta på, kjælt med, kurtisert for at det skal bli mitt.
Ofte er det enkelt. Det å sjå at ein ungdom frå ein familie i bygda der gákti (kofta) ikkje har vore i bruk sidan mellomkrigstida, kjem stolt i sin eigen nye gákti på festival, og å vite at ein sjølv har vore ein del av eit vitalt samisk miljø som har opna moglegheiter for fleire. Å ha ei felles forståing av verda som gjer at ein kan alljoike popjoikar på fest etter at ein har køyrt seksti mil frå ulike retningar for å vere saman ei helg. Å få banda med andre samiske språknerdar i språkappen Šordle, i rein glede over at noko slikt finst. Eit utal slike små dryp brenn også i hugsen min, vel så sterkt som noko anna. Det er ein kjærleik som brenn både likt og ulikt i oss.
For meg er det språket som brenn sterkast. Det er språket eg har jakta på, kjælt med, kurtisert for at det skal bli mitt. Og det å få snakke det til barnet mitt, til sonen min, det å høyre samiske ord og setningar komme ut av den vesle kroppen, det er utvidande for mitt liv. Nett som besteforeldra mine vil eg at barnet mitt skal ha fridom til å velje kven han skal vere i livet. Då betyr det mykje å gjere det mogleg for han å velje samisken, som eg har så sterk kjærleik til. Det er ein del av kjærleiken eg kan tilby han. Så vil hans hugs, hans indre og ytre føresetnader i livet, vere andre enn mine.
Det er mai. I Tromsø fell det smeltesnø når eg skriv dette. Eg tek meg i å undre over om samane sitt liv er som snøens. At den dagen snøen ikkje lenger finst, då finst ikkje vi heller. At det som trugar og sakte eroderer oss, er så absolutt og uoverskodeleg at det ikkje lenger er råd å stanse. Nett som det som trugar snøen. Eg veit ikkje om vi har sjansen. Men eg tenkjer vi berre må vere glade for alle dei som gjer sitt. Både for oss og for snøen. Resten får berre vere håp.
Sigbjørn Skåden (f. 1976) voks opp i bygda Lánttedievvá (norsk: Planterhaug) i Sør-Troms og er i dag busett i Tromsø. Han debuterte som forfattar i 2004 med det episke langdiktet Skuovvadeddjiid gonagas. Han er også medlem av Norsk kulturråd.
Linda Bournane Engelberth (f. 1977) er ein norsk-algerisk fotograf og kunstnar busett i Oslo. Ho har blant anna laga utstillinga «Outside the binary», som portretterer personar som er ikkje-binære, altså personar som verken definerer seg som mann eller kvinne.
Note
[1] Tjeldsund kommune etter kommunesamanslåing i 2020.
