I krigen fryktar ikkje folk døden. Dei fryktar å miste, og dei er redde for å bli åleine.
Somaya Elsousi
Då denne krigen starta, trudde eg han kom til å bli kort, nett som dei andre krigane. At han ville vare ein månad, i høgda to. Men det var ikkje det som skjedde. Det kan verke underleg å tenkje slik, men for alle som er frå Gaza, er det slik det har vore, iallfall dei siste 16 åra. Men denne krigen er annleis, han er utan slutt, utan nåde, utan moral. Han har lagt byen eg elskar, i grus, og han er framleis ikkje over.
Korleis er det mogleg å leve frå dag til dag utan å vite kva som skjer med dei fem barna mine, og dei fire barnebarna mine, som eg måtte reise frå for fem år sidan? Då kom eg til Noreg som fribyforfattar, eg vart tvinga til å forlate Gaza av personlege grunnar.
Å vente gjer vondt. Hjernen konstruerer skremmande scenario. Eg følgjer nyhenda time for time og følgjer med på kor bombene treffer. Eg vil forsikre meg om at dei framleis lever, at bombene ikkje har treft akkurat den staden der dei oppheld seg. Prikken i Messenger som varslar at dotter mi skriv til meg, er den einaste livlina mi. I ordboka for krigen betyr ein prikk at barna mine er i live, også i dag. Men kva gjer krigen med barna?
Utan barndom
Krigen gjer at barna i Gaza må bli vaksne raskt. Dei har fått eit ansvar som heller ikkje vaksne er i stand til å ta. Barna i Gaza leikar overlevingsleiken. Dei startar dagen med å leite etter ting som kan brukast til å fyre opp med. Papir, lauv og kva som helst anna, slik at dei kan få mat og varmt vatn. Jakta er farefylt. Dei kan bli treft av bomber, eller av delar frå hus som kollapsar, men dei må likevel gjere det. Kvar einaste morgon.
Barnebarnet mitt, vesle Mohammed, som er åtte år gamal, måtte dra heimanfrå, midt på natta, saman med mora og søskena. Dei måtte vere raske, dei kunne ikkje ta med noko, verken klede, mat eller identifikasjonspapir. Dei måtte rømme ut i natta fordi den vakre heimen deira vart treft av eit missil. Vesle Mohammad elskar leiker og små bilar, han samlar på dei. Men han måtte la alt bli att på rommet den natta han rømte. No går han i gatene med mor si og plukkar opp plastbitar, tre og steinar som han kan leike med. Han skaper ei fantasiverd han kan rømme inn i. Han samlar boksar med hermetikk for å selje dei. Kanskje kan han spare opp til å kjøpe ei ekte leike. Yahya, min fjorten år gamle son, har lært å reparere syklar. Han har opna ein liten verkstad slik at han kan kjøpe mat til seg sjølv og søstrene sine.
Blomane i hagen
Mor mi er nesten åtti. Ho vart tvinga til å forlate heimen der ho har levd heile livet. Ho rømte saman med brørne mine ein kveld og har aldri kome tilbake. Ho græt kvar dag fordi ho er redd. Ho hugsar rommet sitt, og hagen, som var full av blomar, og tenkjer på om nokon vatnar blomane no?
Mor mi har opplevd mange krigar. Ho har alltid vore sterk, men denne krigen har tatt frå henne tryggleiken. Ho hamna midt mellom heimen og staden der ein kan søkje tilflukt, Deir al- Balah og Rafah. Til slutt klarte ho å rømme til Kairo i Egypt, men ho kjenner seg ikkje trygg der heller. No er ho utan røter, utan minne. Ho lever frå dag til dag. Ho drøymer om å få kome heim til hagen sin.
Barna som mistar alt
Det er meir enn ni månader sidan krigen byrja, og eg veit ikkje når han kjem til å ta slutt. Han har kosta nesten førti tusen martyrar livet og har skada fleire hundre tusen. Små barn har blitt heilt åleine etter at heimane deira har blitt bomba og alle familiemedlemene har mista livet.
Nokre barn har blitt funne ute på markene og oppe på hustak, utan at nokon veit kven dei er. Heile familien er død etter bombing, og det er ingen att til å spørje etter dei eller til å ta vare på dei. To år gamle Aiten, barnebarnet til søskenbarnet mitt, er eitt av dei. Ei natt ville ho sove saman med bestemora, og ho gjekk inn til henne. Bestemora klemte Aiten godt inntil seg den natta, men ho visste ikkje at toåringen skulle bli den einaste ho hadde att morgonen etter. Huset vart bomba. Aiten og bestemora vakna opp under restane av huset. Då dei klarte å grave seg ut, kunne dei verken finne huset eller resten av familien. Aiten ropte på mora, men ingen svarte. Denne natta vart far til Aiten, mora, den sovande onkelen, hans fire barn, tanta, det ufødde barnet i magen til tanta og det vesle barnet hennar og den unge, framleis ugifte tanta drepne. Aiten er berre eitt av fleire tusen barn som har blitt heimlause og har mista familien og no er heilt åleine i verda.
Å miste
Dei første månadene av krigen var svært harde. Dei neste månadene vart ikkje betre. Det er framleis vanskeleg å tru på kva som skjer i Gaza. Nyhenda som kjem ut til oss, viser ikkje den fulle sanninga. Det er død og øydelegging overalt. Elektrisitet og kommunikasjonskanalar er kutta. Gaza lever i mørke, frykt og ein endelaus straum av død
Barna i Gaza har ikkje gått på skule sidan krigen byrja. Dei har tapt utdanning, og dei har mista barndommen sin. Det einaste dei tenkjer på, er å komme seg til stader som kan vere trygge for ei stund, og å ta vare på det som er att av familien.
Krigen byrja på seinsommaren. Sidan kom ein kald, hard vinter. Folk lever i telt, eller i ruinane av dei øydelagde heimane sine. Dei er verken beskytta frå varmen eller frå regnet. Men også telta har blitt bomba, og folk har rømt ut i gatene. Sjøen har alltid vore den einaste staden å reise til om ein vil kople av i Gaza. Folk på Gaza reiser ikkje på sommarferie, og det er ingen stader å dra til utanom til stranda og til havet. Også under krigen har det vore slik. Men ein drar ikkje på stranda utan risiko. Ein kan bli bomba, og krigsskipa er alltid der. Men folk reiser ut til sjøen uansett.
Utsletting av minna
Krigen tar ikkje berre livet av folk. Han tar livet av alt som er vakkert i Gaza. Dei gamle husa, kulturarven, kyrkjene, moskeane og biblioteka. I Gaza er det mange minneplakettar på stader der folk har blitt fødd eller har mista livet. Dei står og fortel historia om byen. Men krigen har også øydelagt desse, som om han forsøker å viske ut minnet vårt og minna våre om byen for alltid.
Den vakre St. Porfyrios-kyrkja i gamlebyen i Gaza vart bygd i år 407. Dette er den tredje eldste kyrkja i verda. I oktober 2023 vart ho bomba. Kva hadde kyrkja gjort gale, når ho vart bomba etter å ha levd eit så langt liv?
I desember 2023 vart Omari-moskeen, som er den største og eldste moskeen i Palestina, bomba. Det same vart Pasha-palasset, som vart bygd under Mamelukk-sultanatet (1250–1517). I tillegg har mange arkeologiske utgravingsstader blitt bomba. Kva har dei gjort for å fortene å bli øydelagt?
Det som blir att
I krigen blir heimane til folk bomba etter innfallsmetoden. Folk døyr i ruinane av dei øydelagde husa sine, og det er umogleg å få henta ut kroppane deira til gravferda. Dei døde kroppane går i oppløysing og blandar seg med restane av husa. Sjelene til dei døde blir verande att. Dei svevar på himmelen over byen, leitande etter det som er att av familien deira. I Gaza deler menneska og steinane skjebne. Dei blir bomba saman, etterpå er det ikkje lenger mogleg å skilje dei frå kvarandre. I Gaza tar ikkje krigen slutt. No reknar folk alderen sin i evna til å stå imot svolt, tørste og kulde.
Denne krigen har endra oss og fått oss til å møte oss sjølv og vår eiga frykt igjen. Kan vi tole meir, eller vil det snart ta slutt?
I krigen fryktar ikkje folk døden. Dei fryktar å miste, og dei er redde for å bli åleine. I krigen vil ikkje kvinner føde barn. Dei vil at dei skal bli verande i livmora. For då kan dei kanskje vere trygge mot død og missil litt lenger. Krigen tar ikkje berre livet av folk. Han tar livet av draumar og av framtida. Kva er att for dei som overlever?
Somaya Elsousi (f. 1974) er poet og forfattar og voks opp på Gaza. Ho kom til Noreg i 2019 som fribyforfattar. Ho har fem barn, Abeer på 29, Ghadeer på 27, Wajid på 19, Yahya på 14 og Salma på ni, som alle framleis bur på Gaza. Ho har også fire barnebarn som bur på Gaza, Hala på ti, Mohammed på sju, Motasem på fem og Nay, som er fire år gamal.
Foto: Privat/Ellerströms Förlag
