Eg har luska rundt statsministerboligen i to-tre minutt då politiet dukkar opp. Ein Volvo 940 kjem smygande inn vegen som fører til Kolbotn terasse. Politiet stansar framfor meg og blir ståande i venteposisjon. Sidevindauget på høgre side glir sakte ned. Endeleg er eg med i ein amerikansk b-film.
Av Frode Grytten
Korleis oppdaga dei meg? Har dei verkeleg så gode rutinar? Ser eg så mistenkeleg ut? Det kan sjølvsagt vere tilfeldig, men politiet er imponerande kjapt ute. Eg har så vidt notert meg at Bondeviks ringeklokke står i sosialdemokratisk stim utanfor nummer 9: Eriksen, Berg, Andersen, Solheim, Knutsen, Eide, Augestad, Snuggerud, Bondevik.
Eg plukkar opp pressekortet og går gjennom snøen mot bilen. Eg fortel kven eg er, men vel å halde Syn og Segn utanfor dette. Eg er redd politiet skal tru at Syn og Segn er ei norsk undergrein av Al-Quaida. Eg forsøker å forklare kva eg held på med. Akkurat det er litt vanskeleg, for eg veit ikkje heilt sjølv kva eg held på med.
Eg seier at eg skal portettere Kolbotn, denne plassen som pussig nok er blitt eit nasjonalt maktsentrum. Ikkje bare har statsministeren investert i terrassebustad her, om han tar på seg den himmelblå Molde-drakta og joggar i retning rundkjøringa ved Statoil-stasjonen, og så sprintar opp snarvegen til Rådyrveien, vil han lett andpusten kunne ringe på hos utanriksminister Jan Petersen.
Eg får pressekortet tilbake.
Sovebyen Kolbotn, flirer politimannen.
Ja, det er ikkje mine ord, seier eg.
Eg har ein preikesjuk purk som stempla Kolbotn som soveby!
Då skjer det. Like uventa som ei offensiv satsing frå Nils Johan Semb. Like overraskande som eit norsk debattprogram med anna tema enn høge straumprisar eller plagsame innvandrarar. Etterpå slår det meg at dette må vere dagens definitive drama her på Kolbotn: Politimannen trekkjer si ytring. Politimannen får plutseleg nervar. Han er redd for å bli sitert. Når han nettopp kalla Kolbotn for ein soveby, uttalte han seg ikkje som offentleg tenestemann. Dessutan er han ikkje herifrå. Han veit ikkje nok om Kolbotn. Han er berre på patrulje. Dersom det er ting eg lurar på, må eg høre med hans overordna. Forstår eg?
Eg forstår. Eg nikkar og smiler. Eg forstår han. Eg forstår han så godt. Eg lover at eg ikkje skal sitere han på det med sovebyen. Ikkje eit einaste ord vil kome på trykk, Ikkje eitt. Eg bløffar sjølvsagt. Eg er trass alt journalist, og dette vil nok vere det einaste eg kan slå i bordet med når eg kjem tilbake med mitt Kolbotnbrev. Kva har du på blokka? Vil dei spørje. Jo, eg har ein preikesjuk purk som stempla Kolbotn som soveby!
Eg kunne nok ha snubla over tanken sjølv. Skjer det noko i dag? Har eg spurt mens eg har luska rundt på Kolbotn. Folk har berre sett på meg, som om eg vil lokke dei med på militærkupp for å styrte den sittande regjeringa. Skjer det noko spesielt på Kolbotn i dag? Har eg gjentatt. Det skjer aldri noko på Kolbotn, har folk svart.
Kolbotn har allereie fått passet sitt påskrive av Otto Jespersen. I den lett omdiskuterte monologen på Torsdagsklubben meinte komikaren at det einaste Bondevik har oppnådd som statsminister, er å setje Kolbotn på kartet, «men da som et sted man overhodet ikke har lyst til å dra til med mindre man er attentatmann».
Eg kan forstå politimannen. Han snakka over seg. Han visste ikkje heilt kva han sa. Han makta ikkje å halde hovudet kaldt. Han var bare så ufatteleg skuffa over at heller ikkje eg var attentatmann. Heller ikkje eg hadde tenkt å kverke Kjell Magne Bondevik med kjølig Luger eller heimelagd bombe. Heller ikkje eg kan leggjast i jern eller kastast på glattcelle.
Politimannen har min fulle sympati. Når du er liten og dei vaksne spør deg kva du skal bli, og du med lett dirrande stemme svarer politimann, ser du neppe for deg at mesteparten av det yrkesaktive livet ditt skal nyttast til å daudkjøre ein drøss med Volvoar. Du tenker ikkje på ørkeslause vakter med sur kaffi, daffe burgarar og tunge vurderingar om du skal fylle frostvæske no eller vente til neste skfit. Aller minst ser du for deg Kolbotn.
Kolbotn er ein forstad til Memphis.
Kolbotn er ein forstad til Memphis. Kolbotn ligg eit kvarters kjøretur frå Atlantic City. Kolbotn er kvitt, kristent og heterofilt. Kolbotn er ansvarleg og pliktoppfyllande. Kolbotn er full av fartsdumpar og forbodsskilt. Skoleungdom ingen adgang! Opphold ikkje tillatt! Privat område! Husk å låse døren!
Kolbotn er ein forvaksen jernbanestasjon like søraust for Oslo. Rundt stasjonen, som denne iskalde vinterdagen held venterommet stengt på grunn av sjukdom, ligg ei samling bygningar: Rådhus, samfunnshus, kjøpesenter, næringsbygg, terrasseblokker. Dei ligg litt tilfeldig på begge sider av jernbanelinja, som om rådmannen har mista dei ut frå handlevogna på veg heim frå Coop Mega.
Noreg er akkurat slik du trur. Dette er Gjennomsnitts-Noreg. Grandprix-Noreg, Grandiosa-Noreg. Hadde det ikkje vore for at statsministeren no bur på Kolbotn, kunne ein ha funne fram metaforstyltene og stavra bortover mot eit lite stykke Norge. Men Bondevik har effektivt undergrave metaforen ved å gomle Gullbrød. Det gjør ikkje same susen å skildre Kolbotn som «råmarsipan overtrukket med mørk sjokolade».
Einaste sjokket på Kolbotn er at tidlegare finansminister Karl Eirik Schjøtt- Pedersen uventa skriv seg inn i soga. Han står i køen på apoteket. Eg luskar rundt bak han, men greier ikkje sjå kva han kjøper. Sannsynlegvis er det noko smertestillande. Det går liksom ikkje vegen for Arbeidarpartiet om dagen. Er det forhandlingar å gang om ein storkoalisjon mellom AP, KrF, og H? Eller er det farmasøytane på Kolbotn som lokkar? ^
Reach for the sky? I`ll take you to paradise! På Kolbotn Vinhus like nedanfor statsministerbustaden spelar dei syttitals-disko med altfor mykje bass. Det mest taktfaste refrenget er likevel det langt meir lokale: Tore! Tore! Med jamne mellomrom rungar refrenget gjennom lokalet. Tore! Tore!
Meir skal ikkje til. Eit lite refreng frå ein tørst strupe, og Tore kjem trippande med erfarne steg og nytappa øl frå ein stad bak disken. Elvis-sleiken hans har gråna og lagt seg nedpå, omtrent som ei tilårskommen bikkje. Det er blå måndag morgon, og klokka har knapt krekt seg over tolv. Me n det er aldri for tidleg å tinge ein Tore! Lokaltoget har pumpa halve Kolbotn inn på Oslo S. Den andre halvparten har stanga i bilkø mot hovudstaden, småbannande mens Radio 1 har pressa ut morgonsendinga si. På FM 102 får du fire timars direktesend morgondiaré, dei aller siste hitmelodiane i kombinasjon med dei aller heitaste sjekketriksa: Du ser litt siten ut, skal eg holde brystene dine?
Eg drikk svart kaffi og tenker på noko eg las på vegen til Kolbotn, nokre refleksjonar rundt Georges Batailles idear om mennesket sin frie vilje. Bataille meiner at mennesket kan velje: anten kan dei ofre seg for morgondagen og drepe dagen i dag, eller dei kan gripe dagen og drepe morgondagen. Det eine er arbeidet, det andre er festen. Karane på Kolbotn Vinhus har i alle fall gjort sitt val. Dei har valt Tore! Og drit i morgondagen. Eit par raske Tore! Og den gode samtalen er gjenoppretta. Ei stund såg preiket ut til å punktere, men no har karane funne dagens tema: Den siste utviklinga i Finance Credit-saka, milliarden som er borte vekk, dei to tungvektarane frå Hønefoss som fikk banklån på sine feite magar. Sånn skal det vere. Festen er framleis i full gang. Bare så synd den dynamiske duoen blei putta i fengsel.
Kjell Magne Bondevik har ikkje forstått. Han tenkjer for mykje på partiet, for lite på partyet. Han vil at alle skal spare straum og kubbe røyken. Han har tydelegvis ikkje fått med seg at Noreg er på veg til å bli eit einaste svært raveparty. Politikarane si oppgåve i dag er å ofre seg sjølve for at vi andre kan feste vidare. Denne manglande innsikta har gjort Kristeleg Folkerparti til ein kollektiv nervebunt med vare fem-seks prosent på meiningsmålingane.
Carl I. Hagen har vakse seg minst fem gongar så stor. Akkurat no er han den mest tiltrudde festfiksaren i landet. Hagen deler ut harrypengar og partydop på kjøpesentra og i shippingklubbar. Han er mannen som kan skaffe oss boblebad, sydenturar, lågare straumpris, billegare sprit og nesten gratis bensin. Han e heile nasjonens Tore! Som kjem med nyappa halvliterar for å halde dritpreiket gåande. I`ll take you to paradise. Kolbotn tvingar deg til å tenke gjennom det heile. Kva er meininga? Kvifor gjekk det eigentleg så gale? Kvifor vil nokon busetje seg på Kolbotn? Kva med ein liten femvekers-kupong?
Meny-butikken på Kolbotn jublar framleis uhemma. Ein raud plakat gliser mor meg: En av mine kunder er blitt Lotto-millionær. I speleomgang 41 stakk Kolbotns heldigaste av med over to millioner kroner. No blir vi andre oppfordra til å prøve oss i rolla som fetter Anton.
Kva er eigentleg sjansen for at ein bestemt butikk skal produsere to lotto-millionærar på så kort tid? Kanskje er han like stor som at ein bestemt soveby skal ha både statsministeren og utariksministeren i landet?
Dei seier at lottomillionærar ikkje er som andre millionærar. Kanskje ikkje, men eg tenkjer at alle desse spela er ein undertrykkingsmekanisme, eit lite pustehol, ei lita glipe i monotonien, ein nesten uoppnåelig fallskjerm for folket. Eg droppar kupongen og nynnar med Leonhard Cohen: You win a while, and then it’s done, your little winning streak…
Vi som framleis driv med noko så håplaust som å drepe dagen i dag, får nøye oss med kjøt som er gått ut på dato. Det må vere Kolbotns største skandale på lang tid. Jan Petersen sin eigen nærbutikk er blant kjøtpusjarane som har gitt utrykket ferskvare ein ny dimensjon.
No stikk butikksjefen på Meny sitt smilande hovud mellom reolane. Alle presseoppslaga må ha forvandla han til ein menneskeleg røyskatt. Han er i stand til å lukte luskande journalistar på fleire hundre meters avstand. – Kan eg hjelpe deg med noe? Spør han med eit smil som slett ikkje er gått ut på dato.
Meny er i hardt vêr. Mey har ikkje fatta alvoret. Vi vil gomle kjøt, vi vil stappe i oss billeg kjøt heile tida, vi vil presse ned nesten gratis kjøt til alle døgnets tider, men vi et ikkje kva som helst. Du kan ikkje by opp til kjøpefest og servere mat frå førre hundreåret. Kjøp svensk kjøt! Skrik Framstegspartiet. Kryssforhøyr butikksjefen! oppfordrar landbruksministeren. Å, eg blir så sjøsjuk på dissa danskebåta! melder kassadama på Meny.
Eg går frå Tårnåsen kjøpesenter ut på parkeringsplassen. Det er vinter i paradiset, og ein vakker Oldsmoblie er kapsla inn av kulde. Oklahoma is OK! Står det på nummerskiltet. Den mintgrøne drømmen skulle sjølvsagt ha duva ut på motorvegen, skulle ha rulla mot det ukjente, skulle ha gassa vekk frå Kolbotn. We’re gone get out while we’re young! Noreg er blitt utopien. Og det er nesten ikkje til å halde ut. Ingenting skjer i ein utopi. Kvar dag er ein søndag. I det perfekte er alt tømt for meining. I idyllen er alt bare redusert til keisemd. I utopien lengtar folk etter trøbbel, nærvær, friksjon og bankande hjarte. Det einaste vi har å klamere oss til no er dei høge straumprisane.
Kolbotn gir deg ei sterk kjensle av at livet bare finst på DVD, Canal Pluss og framsidene av vekeblada. Christian Slater på videosjappa lovr deg eksplosiv action i Hard Cash,westernserien Bonanza på TV2 gir deg cowboyar som kranglar om oksekjøt, og framsidedama i kioskvindauget tilbyr vått blikk og erigert brystvorte.
Slik gjekk det, altså. Alle tala på lottokupongen small inn. Vi fann olje, og så hamna vi på Kolbotn. Jan Petersen er ikkje heime. Vesla er ikkje heime. Ingen er heime, Kolbotn om vinteren er treft av nøytronbomber. Alle hus står der, men det er ikkje teikn til liv. Ved ein stygg glipp må ein norsk flyksvadron på veg til Afghanistan ha droppa si dødelege last over Oppegård.
Utan menneskeleg innblanding kan eg luske rundt i Rødyrveien. Eg registrerer ei postkasse med politisk korrekte blåklokker, kremgule lampeskjermar og ein forfrosen Mitsubishi. Eg studerer eit idyllisk suburbia fullt av einebustader med blyinnfatta vindauge, oppgangar med varmekablar og garasjar som skjuler blankbona firmabilar. Om sommaren heng nok grillosen lågt over veltrimma plenar mens nyfriserte pudlar pissar i rosebuskene. Då miksar mannfolka longdrinkar mens kvinnene diskuterer kvar neste års tur med ungdomskorpset bør gå. Paris? Roma? London? Kabul? Bagdad?
Seinare dansar dei gjerne tett til dei siste schlägerane frå Bonnie Tyler eller Sting. «Lost in France» og «Fields of Gold». Eg veit ikkje. Eg kan forstå Jan the Man. Utanriksministeren har sjansen til å reise kloden rundt. Då lokkar det gjerne ikkje all verda med Oppegård. No er han sikkert ein plass ute ved fronten. Vi er eit land i krig. Vi får vare ikkje vite så mykje om det. Vi tenker bare ikkje så mykje over det.
Det viktigaste bidraget frå verdas rikaste land til det internasjonale samfunnet er ein skokk F-16-fly som kontrollerer luftrommet over det fattigaste landet i verda. Operasjon Enduring Freedom? undrar eg. Fridom til kva? Fridom til å fylle handlevogna heilt til randa med billeg kjøt og så vralte ned på SATS for å slanke vekk feittet?
Utanriksminsteren har busett seg ein kilometer frå plassen han voks opp på. Barndomsheimen hans er no blitt til Coop Mega, fortida hans er forvandla til hovudkvarter for forbrukarsamvirket i Follo. Eg tenker at det er den perfekte symbiosen mellom arbeid og kapital, mellom AP og Høgre, mellom arbeidet og festen.
Politikarane si oppgåve i dag er å ofre seg sjølve for at vi andre kan feste vidare.
Etter Stortingsvalet i 2001 har det ikkje mangla på klagesongar over det tapte sosialdemokratiet. Kommentatorane har skrive tåredryppande nekrologar. Sosialdemokratiet er skumringstimen, sosialdemokratiet er ved vegs ende. Så har alle saman etterlyst solidariteten, landsfaderen og kjeftekjerringane. Til og med anorakkane er plutseleg savna.
Men det var hit dei ville. Til Kolbotn. Til den norske pizzabaren. Til denne idyllen utanfor resten av verda. Sosialdemokratiet ønskte aldri verkeleg omventning eller verkeleg rettferd. Sosialdemokratiet enda opp med å produserele borgarleg keisemd.
Det er ein selsom aften i Norge, sa Jon Gelius den kvelden rikskanslar Gerhard Schröder valde å gå på stemnemøte med Kjell Inge Røkke framfor namnebroren frå Kolbotn.
Gelius stod hutrande på fortauet mens han forsøkte å seie Continental. Men han var altfor skaka til å lukkast. Gelius forstod bare ikkje at Schröder hadde valt å ete middag med Røkke, «denne enkle sjelen fra Møre».
Samstundes måtte landets statsminister stille i studio hos Viggo Johansen for å opplyse nasjonen om kva han akkurat no har i sitt medisinskap. Frykter du for din egen helsesituasjon? Er du hardhuda nok? Er du ikke tøff nok til å tåle den nye humoren.
Poltikken er i ferd med å falle ut av politikken. Politkarane si oppgåve er ikkje lenger å drive politikk. Politikarane har seg sjølve å takke. Dei har gitt politikken frå seg. Ver så god! har dei sagt til media og næringslivstoppane. Bare ta han! Gjør som de vil!
Under budsjettforhandlingane var økonomane og redaktørane straks frampå med peikefingeren. Dette var pinleg for landet. Politikarane dreiv plutseleg med politikk. Huff og skrekk og gru! Budsjettsirkuset kan true norsk økonomi! tordna TV2.
Den einaste kampen Bondevik-regjeringa verkeleg orker ta opp, i tillegg til å gi radiokonsesjon til sine gladkristne vennar, er kampen for å gi næringslivet betre rammevilkår. Elles finst politikarane der bare for å bli grilla i fjernsynsstudio. Som ein gjeng sjølvplagande panelhøner blir dei piska frå studio til studio.
Framfor kamera kaklar dei om kven som kan dele ut flest milliardar frå oljefondet, eller dei kjempar om kven som skal vinne den store klassefesten. Dei syklar på trehjulssyklar, syng grandprix-songar og brettar ut sine inste kjensler. Snakk om å prefabrikkere sin eigen gapestokk.
Det verkelege folkeparlamentet møtest til sesjon kvar torsdag på Smuget. Dei sit i scenelyset, tungt medisinerte mot latter og avisoppslag, styrer på mandat frå Standup Norge. Deltidskomikaren Einar Førde skriv i den nye boka si at vi er fanga i det seriøse, vi lever i gravalvorets diktatur.
Som ein pinex-tablett stig fullmånen opp over Kolbotn. Brått blir forstaden forvandla til idyll. Mildt månelys dryssar ned over rundkjøringar, kyllingburgarar, frisørsalongar, neonskilt, frysediskar, nipsbutikkar og jernbaneskjener.
Eg har nettopp snakka med ein kjenning som eg ikkje har sett på lenge. Tilfeldigvis er han i Oslo på seminar. Han har fortalt om broren som går på kokain. Bruken har tatt fullstendig av det siste året. Broren har begynt å stele, også frå mora deira. Han hevdar hardnakka at han ikkje er hekta. Han har kontrollen, det er bare kokain. Han tar seg ein fest no og då. Han festar tilfeldigvis einaste kvar dag. Kvar dag er ein fest. Livet er ein fest.
Eg ser på snøen som ligg over Kolbotn, og tenker at landskapet er dekt med kokain. Det er bare å legge seg ned og snuse inn alt saman. Det er bare å fylle naseborene med gløymsle og forsvinning. Tore! Tore!
Kanskje har eg gjort det allereie. For Roald Amundsen er ikkje meir enn 75 centimeter høg. Han står rett framfor meg på torget. Ein bitte liten mann. Dessutan har han knekt den eine staven. Ikkje finst det nokon Terje Bogen i nærleiken heller. Hvor var du da Roald Amundsen knakk staven?
Alt saman er Gerhard Helskog si skuld. Han forsøkte å ta heltane frå oss. Det var eit landssvik. Før jobba Helskog i nasjonens teneste med å dundre laus på alle antinasjonale element: imamar, framstegsskaphomsar og nynorskingar. Men så ville Helskog ta dei reine og ranke, dei siste dagars heldige.
Det er utøvere som lider der ute! sa toppidrettsjef Bjørge Stensbøl då nasjonens ære stod på spel og partane forhandla om kor mange gongar Gerhard Helskog skulle bukke djupt og rope det ut så heile verda hørte det: vi er ikkje hekta! Vi er ikkje hekta! Vi er ikkje hekta!
Gerhard Helskog hadde misforstått sitt mandat. Media skal ikkje avsløre. Media skal dekkje over. Media skal skuffe snø. Media skal pøse på med kokain. Boing Boom Tschak.Den magiske kvelden på Gardermoen likna idrettspresident Kjell O. Kran ein såra kvalross på epo. Etter mykje hardt strev makta han å presse ut av den tydeleg utrena kroppen sin: Internasjonalt står vi igjen med et meget dårlig selvbilde…
Det var neppe det han meinte. Likevel var det heilt presist. Plutseleg stod vi igjen med eit dårleg sjølvbilde. Vi kan dope oss alle saman, vi kan ha ein statsminister som går på dop, men vi kan ikkje ha eit skilandslag som gjør det.
Sorry, Kolbotn. Sorry. Lugeren min har gått varm her i Pinexland.
Vi var vikingane. Vi var skinasjonen. Vi var annleislandet. No toler vi plutseleg verken vinter, vitsar eller vassmangel. Vi er frostskadde, vi frys i hel.
Eg står svaiande på torget mens eg kjem på noko ein byplanleggjar sa til meg. Eg trefte han tilfeldig på gata i Bergen. Han sa at det er viktig å ikkje overtolke eit landskap. Eg står med armen rundt vesle Roald Amundsen og veit at eg er skuldig på alle punkt. Eg har overtolka Kolbotn.
Sorry, Kolbotn. Sorry. Lugeren min har gått varm her i Pinexland. Det er bare attentatmannen i meg. Sjakalen. Lee Harvey Oswald. Charles Manson. Eg er Christer Petterson i dyffelcoat, høg på kaffi og konjakk, blind og sint og trist.
På flyet heim stirer eg ned på eit snødekt Noreg. Det blenkjer og glitrer i vinternatta. Nokre kjeltringar må ha forsøkt å knabbe smykkeskrinet til Celina Middelfart, og så har dei mista det i rømningsforsøket.
Bergen kjem glidande inn under meg. Jo, min eigen plass i verda liknar mistenkeleg på Kolbotn. Flyvertinna seier at vi snart går inn for landing, vi må feste setebeltet og rette opp stolryggen. I flymagasinet les eg ein artikkel om ein nordmann med hypermobile ledd. I gamle dagar hadde vi sikkert kalla fyren for slangemenneske. No er han kunstnar med hypermobile ledd. Bergensaren er med i truppen The Happy Slideshow, og er i stand til å gjøre dei underligaste ting med kroppen.
Mellom anna kan han løfte øltønner etter brystvortene og presse seg gjennom tennisracketar. Fascinert ser eg på bildet der han pakkar seg sjølv saman til ein liten ball, og eg lurar på kor lenge du må trene for å få det til. Vi landar. Det er seint. Det er ein selsom aften i Norge. Eg er trøtt og vil sove. Eg reiser meg med stive ledd, stikk flymagasinet ned i veska og gjør meg klar til å sige ut i snøen på Kolbotn.
Frode Grytten er forfattar.
Artikkelen var trykt i Syn og Segn 1 2003.
Foto: Ganapathy Kumar/Unsplash.
Foto Grytten: Linn Heidi Stokkedal
