Da eg var lita, kjende eg at eg skulle ha vore ein annan plass i tillegg til der eg var no. I dag tenkjer eg at vi treng å forstå adopsjon på ein ny måte.
Christina Violeta Thrane Storsve
Mamá dice «hojas de banana» y yo repito, mamá seier «bananblad», og eg repeterer. Güisquil, grønt, pæreforma graskar. Jocote, ei slags gulraud plomme med syrleg smak. Chocolate. Eg smiler breitt og seier til mamá: sjokolade! Blikket hennar er så varmt og godt, og eg speglar meg i dei brune auga hennar. Eller som det stod om auga mine i passet mitt da eg var baby: ojos negros, svarte auge.
Mamás mjuke hand leier mi 22 år gamle hand medan vi går gjennom alle fargane og luktene på marknaden, og eg føler meg som ei lita jenta igjen. Eg er tilbake etter tjue år i Noreg, tilbake for å lære morsmålet mitt. Tilbake for å bli meg. Eg budde heime hos mamá i utkanten av Guatemala by. Der budde også stefaren min og tre sysken i eit lite hus som dei hadde bygd opp med pengar mamma og pappa sende til dei kvar jul og kvar sommar til fødselsdagen min, heilt til eg tok over det økonomiske ansvaret sjølv. I løpet av tida eg budde der, lærte eg mykje om meg sjølv og starta arbeidet med å skape den fleirkulturelle meg.
Etter ni månader på stappfulle marknader, i høglydte evangeliske kyrkjer, ved brennheite tortillatakker, i grøne junglar og i skitne, skumle gater reiste eg tilbake til Noreg. Eg var totalt kulturforvirra og hadde ein identitet som var splitta i to. Eg gifta meg med ungdomskjærasten min same sommar i ein fargerik güipil[1] (som begge mødrene mine valde ut) med grøne nasjonalfuglar, quetzal, ein fargesprakande faja og mørkeblå corte. Mannen min hadde på seg onkelens romeriksbunad med kvit jakke, blå vest med sølvstriper, svart nikkers og kvite strømper.
Eg fekk småsysken gjennom posten i tjukke, gule konvoluttar merkt med «flypost» og frimerke med eldsprutande vulkanar.
Det gjekk ikkje lang tid før eg fødde den første sonen vår. Han hadde langt, svart, slett hår og gråblå auge. Med han blei overgangen min til å vere fleirkulturell komplett. Frå han var i fosterlivet til eg ein dag døyr, skal eg alltid snakke spansk med han og dei tre syskena. Spansk blei kjærleiksspråket og morsmålet eg vann tilbake med borna mine. Å pludre på spansk og sjå ein to månader gamal baby og vite at da eg var like ung, blei eg løfta bort frå mamás bryst for siste gong og plassert i ein barneheim, var hjarteskjerande.
Open adopsjon
Da eg var lita, kjende eg at eg skulle ha vore ein annan plass i tillegg til der eg var no. Der eg såg at eg hadde ei mamma, ein pappa og ei storesyster i Noreg, såg eg samstundes at mamá i Guatemala ikkje hadde dottera si, og at syskena mine mangla ei syster. Tanken om å reise heim og fylle desse rollene, levde i meg lenge. Mi mamá orka ikkje å klippe den emosjonelle navlestrengen. Ho møtte min norske pappa da han var i Guatemala under borgarkrigen i 1979 for å hente meg og ta meg med til Noreg. Dei to inngjekk ei uuttalt pakt og forsegla min skjebne.
Noreg er det einaste landet i Norden som ikkje tilbyr adopterte oppfølging.
La oss kalle det ein open adopsjon med visse restriksjonar. Ein brevkontakt gjekk via adopsjonsforeininga sin lokale representant to gongar i året fram til eg fylte 18. Eg fekk småsysken gjennom posten i tjukke, gule konvoluttar merkt med «flypost» og frimerke med eldsprutande vulkanar. Dei andre borna på barneskulen skulte forvirra på meg da eg entusiastisk fortalde at eg hadde fått ein ny veslebror. Dei hadde jo ikkje sett at mor mi hadde hatt stor mage.
Manglande oppfølging
I dag er det om lag 80 000 adopterte i Noreg. 20 000 av dei er utanlandsadopterte frå 37 land. Dei innleiande skildringane mine er eitt døme blant 80 000 ulike og unike historier og opplevingar av det å vere adoptert.
Fram til 1953 var nasjonal adopsjon i Noreg ikkje regulert. Det var privatpersonar som tok hand om mødrer og barn etter eige skjønn. Det var heller ingen formell kontroll med kven som skulle vere foreldre for barnet.[2] Ein kan lese om det i Silje Førsunds En godt bevart hemmelighet. Dette er den første norske dokumentarboka om nasjonal adopsjon, og ho kom ut i mars i 2022. Førsund skriv at «adopsjon er livreddende for noen av de mest sårbare barna». Ho slår fast at barnets beste alltid skal ligge til grunn. Vidare spør ho kvifor vi ikkje sørgjer for at adopsjon held fram med å vere til barnets beste. Ho påpeikar at i meir enn eitt tiår er myndigheitene blitt rådde til å følgje opp adopterte, men dei har latt vere. Noreg er det einaste landet i Norden som ikkje tilbyr adopterte oppfølging.[3]
Eg måtte bli godt over 20 år før eg forstod at eg bar på ei stor sorg over å ikkje kunne vere hos mamá.
Manglande oppfølging gjeld både for nasjonalt og transnasjonalt adopterte. Det vart stadfesta alt i Hove-utvalets utgreiing i 2009. Den vart laga i forkant av den nye adopsjonslova. «Det er et paradoks at adoptivforeldre må godkjennes og vurderes i forkant av en adopsjon, men nærmest blir overlatt til seg selv etter at barnet har kommet til familien. (…) Faktisk er det mindre oppfølging av adoptivfamilien enn av den biologiske familien.»[4]
La oss også legge til grunn at utanlandsadopterte er andre lands barnevernsbarn. Det vil seie at alle barna kjem hit med eitt eller fleire brot med omsorgspersonar. Nokre kan ha traumatiske erfaringar tidleg i livet. Dette er erfaringar dei må få hjelp og støtte til å forstå og handtere, slik at dei kan leve med fortida på ein god måte i notida.
Ein rapport frå Norsk institutt for by- og regionalforsking (NIBR) viser at sju av ti utanlandsadopterte i dag er vaksne i alderen 20-49 år.[5] Det er dei som no i stadig større grad fortel om erfaringane og behova sine i litteraturen og i media. Det er dei som kan fortelje samfunnet om korleis det eigentleg gjekk med «adopsjonsprosjektet», korleis det har påverka dei i alle desse åra, korleis det er å vere adoptert i eit livsperspektiv, og korleis det er å vere foreldre og besteforeldre til barn som lever vidare med adopsjonen frå generasjon til generasjon.
Eg tenkte at det berre var eitt skot som skulle til, retta mot meg, og så ville det heile vere over.
I dag veit vi at om lag 60 prosent av dei vaksne adopterte rapporterer at dei har eller har hatt stort eller noko behov for hjelp og støtte i alle fasar av livet, både som barn, ungdom og vaksen.[6] Vi veit også at 60 prosent seier at dei ikkje opplevde å få noko hjelp eller støtte i barndom og ungdomstid, og at 42 prosent rapporterer om det same i vaksen alder. På bakgrunn av desse erfaringane er det utruleg at det framleis ikkje finst eit fast tilbod om støtte og rettleiing basert på spesifikk adopsjonskompetanse, slik fosterforeldre eller barn og familiar i barnevernet får i ulik grad og kvalitet i dag.
Eit unyansert blikk
Fram til for fem–seks år sidan var det i all hovudsak adopsjonsmyndigheitene, adopsjonsforeiningane og adoptivforeldra sitt syn på og erfaring med adopsjon som var rådande. Storsamfunnet såg vel den gongen på adopsjon berre som ein vinn-vinn-situasjon for foreldra og barnet. Det er nok mange som framleis ser det slik. Nokre av haldningane var at eitt eller fleire barn blei hjelpt eller redda ut av fattigdomen og inn i norsk rikdom. Foreldrelause barn kom til barnlause vaksne. Om ein var ekstra heldig, kunne ein finne den biologiske familien sin i TV-programma «Tore på sporet» eller «Sporløs». Dette førte blant anna til at spørsmålet «når skal du finne den ekte familien din?» eller «er du ikkje nysgjerrig på den biologiske familien din?» kunne komme titt og ofte.
Dei som følte seg heilt heime og trygge hos adoptivfamilien sin, blei stadig mint på at det var noko som ikkje var som andre meinte det skulle vere. For dei som lengta og leitte etter den biologiske familien, kunne dei same spørsmåla rippe opp i sår der den adopterte gong på gong måtte forsone seg med at dei aldri kunne finne nokon. Eller eventuelt at dei hadde ei tidkrevjande, lang og komplisert reise framfor seg før dei kanskje kunne finne ut noko eller finne nokon. I fleire tiår var det ein slags tankegang om at om foreldra berre elska borna nok, gav dei norske namn, norske klede, norsk mat og oppseding, så ville det kompensere for kulturen, språket og familien dei blei tatt ut av.
Eg har sjølv alltid høyrt at «du var jo så lita da du kom», «du hadde det nok godt på barneheimen du var på», «mamá gav deg bort i kjærleik» og «du var så høgt ønskt». Dette tolka eg til at «du har ingen grunn til å vere lei deg eller ikkje ha det bra». Eg måtte bli godt over 20 år før eg forstod at eg bar på ei stor sorg over å ikkje kunne vere hos mamá, og at eg hadde lov til å sørgje over alt eg hadde mista, samstundes som eg kunne nyte å vere i Noreg her og no.
Å fortelje sjølv
Da eg var 15, i 1993, byrja eg halde føredrag om det å vere adoptert for ulike lokallag i Adopsjonsforum, som er ei av tre foreiningar som formidlar adopsjonar i Noreg.[7] Desse føredraga blei til fordi eg ønskte å forstå meir av meg sjølv. Det var jo ingen andre som heldt slike foredrag. Eg elska å reflektere og dele tankane og erfaringane mine med adoptivforeldre. I starten snakka eg om å vekse opp med begge familiane mine, sjølv om den eine berre var der på bilde og i brev. Eg snakka om kor takknemleg eg var for at eg kunne vekse opp i Noreg med alle tenkelege moglegheiter til utdanning og eit liv i fred. Det var i grunnen eit spegelbilde av det rådande synet på adopsjon. Eg ante ikkje den gongen kva det ville føre med seg å reise og grave og stille spørsmål. Det vart starten på eit tjue år langt prosjekt med å bli familie igjen med den biologiske familien min. Det var i desse foredraga eg så smått begynte å snakke om det å føle seg annleis. Eg trur også at eg forsøkte å snakke om det eg ikkje heilt forstod var rasisme.
Den sommaren eg blei 16 år, var eg for første gong på Kanalrock på Bromsjordet, ein festival med punk og rock på plakaten. Eg hadde nyleg fått meg kjærast, ein gitarist, og eg var nysgjerrig på festivalar. I dag hugsar eg ikkje noko av musikken. Det som står igjen i minnet, er det som skjedde da eg skulle gå frå konserten og ta bussen heim om kvelden. Eg og ein kamerat frå ungdomsteateret gjekk saman og prata idet vi merka at nokon gjekk bak oss. Uroa vaks i meg. Eg gjekk rett inn i alarmtilstand. Kameraten min kviskra til meg at vi måtte gå fortare og halde blikket på busstoppet. Eg hugsar ikkje om trugsmåla nokon gong blei verbale. Eg hugsar heller ikkje korleis eg greidde å springe så fort. Alt eg hugsar, er at kameraten min er, var og blei til ein stor, stor brunbjørn på 1,90 som sprang bak meg, beskytta meg og heia meg fram. Eg heiv etter pusten. Astmalungene mine peip, blodsmaken i munnen blei uuthaldeleg. I neste augneblink sprang han framfor meg og kasta seg inn på bussen og drog meg inn før vi køyrde av garde utan nynazistane.
Bak solskinshistoriene skjulte det seg underkommuniserte mørketal.
Det var på denne tida at eg begynte å bli engsteleg for at det skulle bryte ut ein tredje verdskrig. Alt eg klarte å tenkje, var at eg kom til å vere ein av dei første som skulle døy. Ingen ville spørje meg om kor mange år eg hadde budd i Noreg. Ingen ville høyre at eg snakka flytande norsk. Dei ville ikkje stille spørsmål eller vente på svar. Våpen blei beslaglagt frå nynazistar i fylket vårt, lokale politikarar var urolege. Eg tenkte at det berre var eitt skot som skulle til, retta mot meg, og så ville det heile vere over.
Av og til smell det. Den 10. august 2019 blei Johanne Zhangjia Ihle-Hansen, som var adoptert frå Kina, myrda heime i si eiga seng av broren, før han angreip al-Noor-moskeen. Ho blei skoten på ein stad der ho skulle vere trygg. Ho blei drepen fordi ho ikkje passa inn i mordarens førestillingar om kva det vil seie å vere norsk. Alle åra dei hadde saman som sysken, var ikkje nok til å overtyde han om at ho høyrde til her. Hudfargen og opphavet hennar passa ikkje inn, meinte han. Ho var norsk, men ikkje norsk nok.[8] I kjølvatnet av drapet stod fleire adopterte fram med sine historier. Det var med på å opne mange auge for at rasisme framleis er eitt av fleire eksistensielle tema utanlandsadopterte må forhalde seg til når dei veks opp og lever i Noreg i dag.
Gjerningsmenn som var inspirert av dette nynazistiske tankegodset, tok livet av den adopterte Arve Beheim Karlsen, som var adoptert frå Sri Lanka, 23. april 1999 og seinare Benjamin Hermansen 26. januar 2001. Det ekstremistiske tankegodset frå 22. juli 2011 var igjen årsaka til at eit ungt liv gjekk tapt, da Johanne blei drepen. Rasistisk motiverte drap handlar ikkje berre om einskilde saker, det handlar om eit system som vi alle har eit kollektivt ansvar for å kjempe mot.
Adopterte tar ansvar for å fremme si sak
Dei siste åra har eg vore del av ei gruppe som har arbeidd for ei ny forståing av adopsjon, og for atetteradopsjonsarbeid skal bli ein del av den nye adopsjonslova.
Det starta i 2016 da Diana Patricia Fynbo og Norsk-Colombianos Forening (NCF) fekk ein telefon frå Adopsjonsforums politiske utval. Dette var foreldre som jobba for å påverke prosessen med ny adopsjonslov. Dei ville ha med stemmene frå dei adopterte når dei skulle møte myndigheiter og hjelpeinstansar. NCF er ein møteplass for utveksling av erfaringar med det å vere adoptert. Foreininga spreier kunnskap om Colombia gjennom å organisere til dømes kafékontor, nasjonaldagsfeiring og samvær der vi ser fotballkampar saman. I denne foreininga var det mange adopterte som fortalde om det vanskelege ved å vere adoptert. Det blei tydeleg at bak solskinshistoriene skjulte det seg underkommuniserte mørketal. Mange av dei vaksne adopterte fortalde at dei hadde brote med familiane sine, og at dei sakna støtte medan dei strevde med eksistensielle spørsmål.
Rasisme er framleis eitt av fleire eksistensielle tema utanlandsadopterte må forhalde seg til når dei veks opp og lever i Noreg.
Etter kvart blei det så mange enkeltståande forteljingar at eit behov for å sjå på det strukturelle i adopsjonssystemet vaks fram. I mai 2016 inviterte foreininga til eit seminar for adopterte frå alle opphavsland med mål om å sette kompetansebehov og oppfølging av adopterte og deira familiar på dagsordenen. På dette seminaret blei Utenlandsadoptertes politiske utvalg (UAPU) etablert. Vi kan ikkje vente på endringa, vi er endringa.
Under dette mottoet kjempa vi for å få lovfesta obligatorisk oppfølging av adopterte og deira familiar. Samstundes ville vi ha eit paradigmeskifte. Vi ville nyansere og utvide forståinga av kva adopsjon kan vere for alle involverte, sett i eit livsperspektiv. Vi snakka med myndigheitene, politikarar, førelas om adopterte sine erfaringar i ulike forum. Vi var i møte med forskarar, arrangerte den første dialogkonferansen om adopsjon i norsk historie,[9] møtte ein minister i Dagsnytt 18, skreiv kronikkar, arrangerte erfaringsgrupper for adopterte, deltok på Bufdirs «Innspillskonferanse om rasisme og diskriminering på grunn av etnisitet og religion». Vi var i dialog med adopterte i ulike situasjonar.
I skrivande stund har det gått to år sidan Fynbo og eg oppretta stiftinga Adopsjon i endring – Ressurssenter for adopterte og deres familier for å føre vidare det arbeidet vi starta i 2016. I arbeidet vårt er dialog, respekt og openheit grunnpilarar. Målet vårt er å skape møteplassar der det ikkje er nokon som føler seg som «dei andre». Stiftinga legg særleg til rette for at adopterte i fellesskap brukar ressursane sine i form av erfart og fagleg kunnskap for å utforme tilboda våre. Vi jobbar med å dekke eit behov myndigheitene ikkje dekker i dag. Vi håpar at staten snart vil gje støtte til og få på plass etteradopsjonstilbodet i dialog med dei adopterte sjølv.
Eg har brukt fleire tiår på å forstå, forklare og forsvare det eg trudde var mi eiga mors val om å gje meg bort, idet eg blei fortalt: «Mor di bestemde seg alt da ho var gravid for at ho skulle gje deg bort.» Men da eg kom tilbake til der eg kjem frå … der dei henta meg frå, der eg blei fødd, der mamá gav meg bort, der dei tok meg frå, der mamá gav meg opp, der eg blei forlaten, donde mamá me abandonó … I Guatemala, det landet que me vio nacer, det landet som såg meg sjå dagens lys, starta reisa inn i ein annan røyndom eg aldri ville ha vore forutan, ei forteljing mamá plar starte slik: «No sé porque Dios me dio un corazón tan duro, mija, pero ahora estamos juntas.»[10]
Christina Violeta Thrane Storsve (f. 1979) vart fødd i Guatemala og sidan adoptert til Noreg. Ho har halde føredrag om adopsjon og identitet sidan ho var tenåring og var med på å stifte foreininga Adopsjon i endring – ressurssenter for adopterte og deres familier. Ho har også vore elev ved Det Norske Samlaget og Minotenks forfattarskule for skrivande med minoritetserfaring.
Notar
[1] Güipil – voven bluse, faja – belte, corte – eit stort tøystykke som ein surrar rundt livet til eit skjørt og festar med beltet.
[2] Diana Patricia Fynbo og Christina Violeta Thrane Storsve: Adopterte har vært i statens blindsone. Kronikk i Aftenposten 19.11.2022.
[3] Førsund, Silje (2022). En godt bevart hemmelighet, fortellinger om adopsjon i Norge. Aschehoug, side 13.
[4]«NOU 2009:21. Adopsjon til barnets beste – En utredning om de mange ulike sidene ved adopsjon. Kapittel 20 side 242. https://www.regjeringen.no/no/dokumenter/nou-2009-21/id579104/
[5] Rasisme, diskriminering og tilhørighet blant utenlandsadopterte i Norge. Mariann Stærkebye Leirvik, Vilde Hernes, Tone Maia Liodden og Kristian Rose Tronstad, NIBR-rapport 2021:15.
[6] Bufdir (2021). Etteradopsjonstilbud til adopterte og familiene deres. Kartlegging av behov og forslag til tiltak, side 17 punkt 3.3. Bufdirs spørreundersøkelse til voksne adopterte. Officemal, Bufdir, rapport
[7] Det er i dag tre foreiningar som formidlar adopsjon: Verdens Barn, Inoradopt og Adopsjonsforum.
[8] Henta frå kronikken «Feilslått å gjøre Pedro til Olav» av Fynbo og Storsve i Vårt Land 21.08.2020.
[9] Dialogkonferansen «Adopsjon i et livsperspektiv» blei halden 4.3.19 av UAPU saman med ei studentgruppe ved VID vitenskapelige høgskole, Verdens Barn, Adopsjonsforum og InorAdopt. 60 adopterte, adoptivforeldre, myndigheiter og fagfolk frå behandlings-, helse- og utdanningssektoren deltok.
[10] I norsk omsetjing blir det: «Eg veit ikkje kvifor Gud gav meg eit så steinhardt hjarte, dotter mi, men no er vi saman.»
