Å lese Fatimah Asghar gir meg ei kjensle av å vere heime. Det er ikkje fordi vi er så like, men fordi ein heim for Asghar er noko flyktig og foranderleg.
Priya Bains
På punjabi – og hindi og urdu – er ordet for i morgon og i går det same. Kal. Det er ut ifrå konteksten at det blir tydeleg om ein snakkar om fortida eller framtida. I eit av Fatimah Asghars dikt med same namn fungerer ordet som ein portal i tida. Kal er ordet som i diktet blir ein kaleidoskopisk amulett. Det gjer at eget kan påkalle si for lengst døde mor ved å strekke armane ut til kvar si side, at tida kan bøyast. Ho kan mane fram barndommen og førestille seg den tapte framtida, ved å bruke dette eine ordet. I diktet: Eget i senga som barn, omringa av mor og far, eller eget som vaksen som ser mor si halde barnebarnet i famnen, ser at ho hjelper til med å velje namn til den nyfødde. Tida blir grenselaus, det som elles er uforsonleg, kan opphevast. Eller det står: «Om i går og i morgon er det same / plukk blomen til mor mi sin kropp / frå jorda.»
Eit godt møte
Eg støytte tilfeldigvis på poesien til Fatimah Asghar på Assata aktivistiske bibliotek i Oslo. Biblioteket legg vekt på litteratur frå den globale majoriteten, og bøkene er ofte vanskelege å finne andre stader. Neslihan, ein gammal kjenning av meg og ein av grunnleggjarane av biblioteket, la merke til at eg stod og såg på debutsamlinga til Asghar, If They Come For Us (One World, 2018), som stod på ei hylle litt for høgt oppe til at eg kunne nå henne. Ho sa at ho elska den boka. Det gjorde eg òg, då eg same kveld sat og las, forundra over koplingane mellom oss.
Fatimah Asghar er fødd og oppvaksen i USA, med ei mor frå dei okkuperte områda Jammu og Kasjmir, og ein far frå Pakistan. Begge foreldra døydde då Asghar var berre fem år, og sorg over tapet av foreldra er eitt av dei sentrale temaa i forfattarskapen. I tillegg til debuten har hen gitt ut ei chapbook med namnet After (YesYes Books, 2015) og den lyriske romanen When We Were Sisters (One World/Random House, 2022). Hen arbeider også som manusforfattar og regissør og står bak nettserien Brown Girls.
Asghar er oppteken av tid. Debutsamlinga If They Come For Us (One World, 2018) er full av minne og historiske hendingar frå heimlanda Pakistan og Kashmir og USA. Det er oppsiktsvekkjande at minna ikkje nødvendigvis tilhøyrer eget sjølv. Ofte er det nasjonale traume eller familiære minne. Noko ein onkel observerte som barn, ei historie ei tante har fortalt. Asghar skriv: «Onkelen min gjev meg sitt tidlegaste minne: / ein parkeringsplass full av lik.» Arven er ingen lett størrelse å handtere.
Historier om historia
Det opptrer i diktsamlinga ei rekke små epigrafar, og påfølgjande dikt skrivne ut ifrå dei grufulle hendingane. Diktet «Peshawar», til dømes, datofesta 16. desember 2014, startar med denne opplysinga: «Før dei angrip skular i Pakistan, sender Taliban kafan, eit kvitt tøystykke som blir brukt i muslimske gravferder, som ei form for psykologisk terror.» Eit anna dikt tek utgangspunkt i eit sitat av Donald Trump frå 2015, der han seier at han ønsker ein total stans av muslimsk innvandring. I diktet førestiller Asghar seg at dei blir internert i leirar, for at dei som muslimar i USA skal gløyme heimlanda sine. I det heile er det i mange av dikta ei bevisstheit rundt kva ein skal gjere om rasismen eskalerer, om retorikken blir omsett til politikk som gjer at ein ikkje lenger kan opphalde seg trygt i USA. Kvar går grensene?
Tida er kaleidoskopisk, ho forgreinar seg i alle retningar.
Det er også ei anna historisk hending, eller snarare eit koppel av hendingar boka er oppteken av. Sju av dei nokre og femti dikta i boka ber namnet «Partition», som er omgrepet ein nyttar i India og Pakistan når ein refererer til 1947 og den valdelege oppteikninga av landegrensene, dei påtvinga migrasjonane, kidnappingane og overgrepa kvinner og menn vart utsett for, men òg samstundes frigjeringa frå britane. Nokre av Partition-dikta gjengir valdelege scener frå 1947, medan andre av dei kretsar kring hendingar lenger fram i tid, eget som er i eit fødselsdagsselskap tidleg på 2000-talet, ein tur ute på byen i ungdomsåra. Dikta deler likevel dette namnet, som ein indikasjon på at fortida fortset å verke i mennesket lenge etterpå. Tida er kaleidoskopisk, ho forgreinar seg i alle retningar.
Eit historisk traume
Det faktum at 14 millionar menneske vart tvinga på flukt, mellom ein og to millionar menneske døydde, og opp mot hundre tusen kvinner vart kidnappa og drepne, er heilt opplagt eit traume som framleis påverkar India og Pakistan i dag. Etterdønningane er enorme. I India viser det seg kanskje tydelegast i framveksten av det ekstreme, hindunasjonalistiske partiet Bharatiya Janata Party og den utbreidde islamofobien, men også i kastesystemet, som held fram med si nådelause inndeling av samfunnet, og det store gapet mellom eliten og folket. I Asghar sine dikt kjem det historiske medvitet til syne i form av skuldkjensle, ei kjensle av at det ikkje er rettferdig – og trass alt ganske tilfeldig – at ein ikkje fekk det livet ein eigentleg skulle ha hatt, på same stad som alle formødrene sine.
I den grad skrifta er vår amulett, brukar vi ho som oftast til å reise bakover i tid.
Dikta i If They Come For Us utgjer ein kollasj av foreldrelausheit og arv, identitet og begjær. Dikta nyttar ulike formgrep, flyttar seg geografisk mellom Pakistan, Kashmir og USA. Å vekse opp som muslim i USA i kjølvatnet av 9/11 er eit sentralt motiv i boka, det same er det å vekse opp skeiv omringa av heteronormativitet og det å vere avskoren frå arven sin. I det heile er koplingane mellom det politiske og det private, nesten intime, viktige. Inspirasjonen frå filmverda er tydeleg: Asghar er i tillegg til å vere poet manusforfattar og regissør. Det går til dømes tydeleg fram i dette utdraget frå slutten av diktet «Korleis vi drog: Filmtreatment», der sjølve forma på diktet er henta frå filmverda:
(…)
[Opphavsrett]
Alle vil ha Kashmir, ei ubrukeleg krone, ein blodfôra rubin
skoren ut med machete. Fortida er eit land eg ikkje kjenner.
Eg elskar ein mann som redda familien min ved å stele heimen vår.
Eg vil ha eit land som ikkje vil ha meg. Eg elskar eit land som ikkje finst.
[Utfall]
Biletet Ullu gav meg: den lange marsjen gjennom skogen
etter mor hans si bønn til Allah fór gjennom trea lik ein kvelt fugl.
Mor mi sine blanke auge, medan han heldt handa hennar, syskena sine kvin tørka
i strupane deira. & der i horisonten: eit nytt land, ein broten lovnad.
[Rulletekst]
I eit anna liv, kunne du ha vore onkelen min, bore meg på
skuldrene da eg var ein baby? & når eg vaks opp
kunne eg ha undervist barna til barna til barna dine til
gatelysa kom på, til nabolaget vårt flokka natta.
*
Ei tidsreise
Eg tenkjer ofte på korleis poesien som er skriven av oss i diasporaen, vender seg mot fortida. I den grad skrifta er vår amulett, brukar vi ho som oftast til å reise bakover i tid. Vi rotar rastlaust rundt i fotoalbum og bokstablar. Vi opnar gulna konvoluttar, les notata og breva frå foreldra våre, følgjer handskrifta med fingertuppane for liksom å avkode temperamentet det er blitt skrive ned med. Vi stiller besteforeldra våre konfronterande spørsmål, let dei fortelje ferdig sjølv om dei sporar samtalen over til andre ting, ikkje forheld seg til spørsmålet. Det er vel ikkje så rart, tenkjer eg. Mennesket har alltid søkt tilhøyrsle, og når omgivnadene våre, igjen og igjen, minner oss på at vi ikkje høyrer til her, er det naturleg å granske slektslinene, prøve å forstå kvar det er ein trass alt har høyrt til gjennom generasjonar.
Heimen er ein stad ein berre kan returnere til i hovudet sitt
Det skjer likevel at vi ikkje har tilgang på noko av dette. Verken familie eller historier. Fordi våre kjære er døde, fordi dei ikkje vil ha noko med oss å gjere, eller fordi dei er ute av stand til å fortelje. Då endar vi heller opp med å google. Vi tastar inn ting som «Partition 1947» og «Operation Blue Star 1984» og «Kashmir occupation today», og vi les leksikonartiklar, introduksjonsbøker, akademiske artiklar. Vi les lange trådar på obskure forum, der det står ting som: «the British weren’t stupid, they were just greedy and opportunistic» eller «the violence was not organized, it was by random people, it was generally Sikhs and Hindus vs Muslims» eller «no one likes having to give up ancestral lands». Som om det i eit tilfeldig stykke informasjon på internett skulle ligge ein nøkkel til ein lås inne i hjartet ein stad.
Å vere heime
Då eg plukka opp Asghars dikt første gong, gjenkjende eg ei slik søkande rørsle bakover i tida. Det er difor dikta gav resonans hos meg. Dei forsøker å vise fram det vakre og det valdelege i slektslinene, arven i sin fulle ambivalens. Det gav meg ei kjensle av å vere heime, trass i at eg og Asghar deler få biografiske likskapar. Det handlar heller om at heimen i dikta til Asghar er noko flyktig og foranderleg, i rørsle. Det er som poeten Gunnar Wærness skriv ein stad: «hjem er et åpent spørsmål det blåser gjennom.» Eller som Asghar sjølv skriv i essayet «On Loneliness» i antologien The Good Immigrant USA (Dialogue Books, 2020), at deira bilete av heimen ikkje er anna enn minne. Heimen er ein stad ein berre kan returnere til i hovudet sitt, og dermed ustabil og forgjengeleg som minnet sjølv. Det er noko vi finn opp att gong på gong, med viljen åleine: «Og kvar gong vi besøker han, endrar vi kanskje ein detalj ved eit uhell, som gir ringverknader utover, heilt til det heile er forvrengt.»[1]
Eller som Asghar spør i eit av dikta: «Kva anna har historia gitt oss enn ein ustadig heim? Ein arv / av blodstenkte menn. Kva er ein nasjon for himmelen?» Ein ustadig heim. Eg kjenner igjen den tilbakevendande tanken om at livet kunne vore noko diametralt anna. Hadde ikkje foreldra mine flytta frå India til Noreg, ville eg ha levd eit anna liv. Det er ikkje nødvendigvis noka verdiladning i den tanken. Det er ikkje ein eintydig lengt mot dette tenkte livet eller ei eintydig avvising av det, for det er jo noko ibuande umogleg i tanken i seg sjølv.
Å vende tilbake
Den meksikansk-jødiske poeten Gloria Gervitz seier det svært presist i etterordet til langdiktet «Migrationer»: «Priset för migrationen är alltid längtan. Alltid. Bara det att du till sist längtar efter någonting som inte längre finns. Varken du själv eller platsen du lämnade kommer någonsin att bli vad ni var. Du återvänder aldrig även om du återvänder.» Asghar seier det òg presist, når hen i diktet «National geographic» lever seg inn i livet til ei indisk kvinne på nyheitene:
Eg ser mitt ikkje-meg på nyheitene.
Ho som giftar seg på sekstenårsdagen
myggstikk til bryst. Mine ikkje-khaalaer
teiknar på hendene hennar med mehndi, eit fat
mathai bognar ved føtene hennar. Mine ikkje-khaluer
dansar, hamrar hand mot tromme, held
vekke monsunar. Min ikkje-abbu leitar
etter blodet hennar på lakena morgonen
etter, ber fram satengen lik eit flagg
– æra hans, syng gjennom staden.
(…)
*
I same tidsrom som eg skriv på dette essayet, les eg antologien Violent Phenomena (Tilted Axis Press, 2021). Essaya i antologien kretsar alle rundt omsetjing og gjendikting, og belyser for det meste dei problematiske sidene ved feltet. Historisk har omsetjing nemleg vore ein måte for koloniherrane å skaffe seg tilgang til dei koloniserte sin kultur og kunnskap, og slik har omsetjing vore essensielt for det koloniale prosjektet. Dagens praksis må forhalde seg til denne historia, hevdar antologiens redaktørar, Kavita Bhanot og Jeremy Tiang, og bidragsytarane har kvar si tilnærming til korleis det kan gjerast.
Den evige omsetjaren
Eg heftar meg spesielt ved noko omsetjarane Gitanjali Patel og Nariman Youssef diskuterer i samtalen som er antologiens første bidrag. Her skriv dei at tanken på å skulle vere ein profesjonell omsetjar eller gjendiktar verkar merkeleg for dei, når det allereie har vore ein saumlaus del av identiteten deira frå ung alder av. At ein som ein del av diasporaen er vand til å omsetje mellom heimen og verda utanfor, mellom familien og skulen, mellom morsmålet og det nye språket. Omsetjing, altså ikkje som praksis, men som posisjon. Omsetjing som ein naudsynt del av overlevinga, omsetjing som kameleonverksemd, som morfing, glidande bildebruk.
Det får meg til å tenkje på kor merkeleg det eigentleg er at eg sit her ein kald og snøtung vinterdag i Oslo og har gjendikta Asghar frå engelsk til norsk, når det i eit parallelt univers burde ha vore frå urdu til punjabi, eller frå punjabi til hindi. Det underlege i at familiane våre truleg har vakse opp nokre timars køyretur frå kvarandre, at dei mest sannsynleg har forhalde seg til den same floraen og faunaen gjennom generasjonar. At dei har køyrt i dei same støvete landsbygatene, dyrka kveite og sukkerrøyr, halde kyr og bøflar. Trakka over den same rustraude jorda. Men at vi i dag, på grunn av forholda mellom heimlanda våre, sit på kvart vårt kontinent og må bruke den amuletten språket er, for å kunne møtast.
[1] https://theartsdesk.com/books/extract-loneliness-fatimah-asghar-good-immigrant-usa
Priya Bains (f. 1995) er poet og debuterte med diktsamlinga Med restene av mine hender (Forlaget Oktober) i 2021. Ho er nytilsett redaktør for tidsskriftet Vinduet.
